Η κληρονομιά της Χούντας
Πώς μία αλυσίδα από ψέματα στερέωσε τους σύγχρονους εθνικούς μύθους...
Ανήμερα της επετείου της εθνοσωτηρίου το 2015, οι κάτοικοι των Γαργαλιάνων Μεσσηνίας βρήκαν την πόλη τους στολισμένη από αφίσες με την επιγραφή «Πού ‘σαι Παπαδόπουλε;» και τη μορφή του δικτάτορα. Έναν χρόνο αργότερα, ένα βίντεο με τον σκυλά Ματθαίο Γιαννούλη στις 8 Μαρτίου ξεκινούσε από έναν σεξιστικό οχετό με στόχο τη μάνα του Αλέξη Τσίπρα και κατέληγε σε ύμνο στον δικτάτορα και τη Χούντα. Στις 21 Απριλίου 2013, το πρωτοσέλιδο της δεύτερης Ελευθεροτυπίας κοσμούσε το αποτέλεσμα δημοσκόπησης της Metron Analysis, σύμφωνα με την οποία «η πλειοψηφία (59%) θεωρεί πως σε θέματα ασφαλείας η κατάσταση επί Χούντας ήταν καλύτερη, 46% θεωρεί ότι είχε καλύτερη διαβίωση και το 24% πιστεύει πως η χώρα είχε καλύτερη διεθνή εικόνα». Η αρχική απόφαση της διεύθυνσης, να βγάλει ένα πρωτοσέλιδο με τον τίτλο «Σκατά!», έφτασε μέχρι το πιεστήριο και αποσύρθηκε την τελευταία στιγμή. Η δημοσκόπηση, ωστόσο, δεν προκάλεσε ιδιαίτερο σοκ: ήδη από την εκρηκτική άνοδο του ΛΑΟΣ και της Χρυσής Αυγής, είχε διαφανεί μία έξαρση των ακροδεξιών ιδεών και οργανώσεων στην ελληνική κοινωνία. Το «μια Χούντα μας χρειάζεται» είχε ήδη αρχίσει να γίνεται μανιέρα και δημοφιλές ρητό. Υπονοούσε ότι το καθεστώς της Επταετίας ήταν μία εξαίρεση υπέρ της κοινωνικής δικαιοσύνης στη γενικότερη «πολιτική ανωμαλία» που χαρακτήριζε το νεοελληνικό κράτος από τις απαρχές του.
Ότι αυτό είναι καταφανώς ψέμα έχει αποδειχθεί τόσες φορές,1 που καταντά κοινοτοπία η εκ νέου διάψευσή του. Η Χούντα υπήρξε ένα καθεστώς διαφθοράς, ρεμούλας και εξυπηρετήσεων που σε καμία περίπτωση δεν ωφέλησαν τις κατώτερες τάξεις της οικονομικής πυραμίδας. Το μέγεθος της αδιαφορίας των πραξικοπηματιών ακόμα και για τα στοιχειώδη προσχήματα μπορεί να φανεί καθαρά από το πλήθος των σκανδάλων που έχουν καταγραφεί, αλλά κι από την ίδια τη λειτουργία του συστήματος που έστησε η Χούντα: ένα κύκλωμα νομής δημόσιου χρήματος και διευκολύνσεων για τους φίλα προσκείμενους του καθεστώτος και σκληρή καταστολή για τους «έξω απ’ τον χορό» της χουντολατρείας.
Οι πελατειακές σχέσεις καθοδήγησαν την οικονομική πολιτική στην Επταετία. Το δημόσιο χρέος υπερδιπλασιάστηκε από τα 1,2 δισ. δολάρια το 1967, στα 2,5 δισ. το 1972, ως αποτέλεσμα ενός αχαλίνωτου δανεισμού που διοχετεύθηκε χωρίς κανένα μακροπρόθεσμο σχεδιασμό στις οικοδομές και τον τουρισμό – κλάδους χωρίς εξαγωγικό χαρακτήρα που όμως παρείχαν άμεσα κέρδη στους ευνοούμενους. Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών έφτασε από τα 11,5 δισ. δραχμές το 1967, στα 44,9 δισ. το 1973. Ο πληθωρισμός ανέβασε ριζικά το κόστος ζωής, βαραίνοντας άνισα τα είδη πρώτης ανάγκης, την ίδια στιγμή που πλούτισε τις τσέπες ξενοδόχων και μεγαλοεργολάβων. Τη ζημιά στην οικονομία ενέτεινε ο παράγοντας του χρόνου: η απομόνωση της βιομηχανίας και της αγροτικής παραγωγής από την κρατική αρωγή, άφησε τους άλλοτε μεγάλους και εύρωστους κλάδους χωρίς δυνατότητες εξέλιξης από το 1967 και μετά, με ανυπολόγιστο κόστος στον παραγωγικό ιστό.
Η ενίσχυση των αγροτών στα χρόνια του Ανδρέα Παπανδρέου αποτελεί μία απ’ τις πτυχές της αποχουντοποίησης που όντως συντελέστηκε. Παρά τα άπειρα προβληματικά σημεία στην εφαρμογή της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής και τον ακανόνιστο καταμερισμό των σχετικών επιδοτήσεων, η μεταρρύθμιση του πολιτικού πλαισίου για τη γεωργία κατάφερε να αποκαταστήσει τις αγροτικές δραστηριότητες ως θεμελιακό στοιχείο της οικονομίας. Ωστόσο, άλλα στοιχεία της οικονομικής πολιτικής της Χούντας παραμένουν ακόμα ισχυρά, ασχέτως της κυβέρνησης που βρίσκεται στο τιμόνι της χώρας κάθε στιγμή. Η λέξη «διαπλοκή» αναφέρεται συνήθως σε αρκετά μεταγενέστερα φαινόμενα, αλλά ο διαμοιρασμός των δημοσίων έργων ως βασικό υποστύλωμα μιας κυβέρνησης είναι κάτι που όλες οι διάδοχες κυβερνήσεις θα φανούν απρόθυμες να αλλάξουν. Παράλληλα, ο τουρισμός κατέχει δεσπόζουσα θέση ως «ελπίδα» που θα αποτελέσει τον κινητήρα για την έξοδο της χώρας απ’ την κρίση.
Στη συντήρηση φυσικά αυτών των μύθων ενεργό ρόλο παίζουν πολιτικές προσωπικότητες που διατήρησαν και μετέδωσαν τη χουντική ιδεολογία. Αν μια «επιτυχία» της Νέας Δημοκρατίας υπήρξε το ότι αποτέλεσε την κολυμβήθρα όπου αναβαπτίστηκαν μορφές της Ακροδεξιάς σε νομοταγείς πολιτικές προσωπικότητες, ταυτόχρονα εντούτοις επέτρεψε μέσα σε αυτό το περίβλημα την διατήρηση των μυθικών στερεοτύπων περί Χούντας και την μεσσιανική ελπίδα της έλευσης μιας νέας κάποτε δικτατορίας. Από τα στελέχη της χουντοβασιλικής Εθνικής Παράταξης που ενσωματώθηκαν στο κόμμα, ενόψει της εκλογής Καραμανλή στην Προεδρία της Δημοκρατίας το 1980, μέχρι και τα πολλά στελέχη της τοπικής αυτοδιοίκησης που απλώς συνέχισαν την καριέρα τους ως κομματάρχες σαν να μη συμβαίνει τίποτα, οι πολιτικές διαδρομές συνεργατών της Χούντας διέφυγαν της διαδικασίας αποχουντοποίησης, ενεργώντας στον νέο ξενιστή τους. Πολλές δε φορές αυτά τα ακραία τμήματα υπήρξαν και εξόχως ακτιβιστικά — αρκεί να σκεφτεί κανείς την δολοφονία του Νίκου Τεμπονέρα και τον ρόλο ακροδεξιών στοιχείων σ’ αυτή. Η άνοδος του φασισμού μετά την κρίση του δικομματικού μοντέλου διακυβέρνησης της Μεταπολίτευσης επανέφερε στην επιφάνεια αυτά τα «σταγονίδια», απελευθερώνοντας ακόμα πιο έντονα και ανυπόκριτα την ιδεολογική ρητορική που βλέπουμε πλέον καθημερινά να εκφράζεται ανερυθρίαστα στον κοινωνικό περίγυρο. Δεν είναι εξάλλου τυχαίο που επί πρωθυπουργίας Αντώνη Σαμαρά, ο βουλευτής Πιερίας της Νέας Δημοκρατίας Δημήτρης Χριστογιάννης αποκάλεσε την Χούντα, «επανάσταση». Παρόμοιες αντιλήψεις, ακόμα κι αν εκφράζονται τόσο ρητά, διατρέχουν το τμήμα εκείνο της ελληνικής κοινωνίας που μετά τον πόλεμο δεν επλήγη ιδιαίτερα από την αυταρχικότητα των εθνικοφρόνων καθεστώτων, από με όλους αυτούς που σε κάθε επέτειο όπως η σημερινή θα βρουν στιγμές να αναπολήσουν.
Κι αυτή είναι ίσως η μεγαλύτερη κληρονομιά της Χούντας: η επιβίωση μιας επιθετικής γραμμής που, βλέποντας τη Χούντα ως συνέχεια του Εμφυλίου αισθάνεται, υπό την μεταπολιτευτική τυπική δημοκρατική συνθήκη της συναίνεσης, πως η διαπάλη στον άξονα εθνικόφρονος Δεξιάς και κομμουνιστικής, προδοτικής για το Έθνος Αριστεράς δεν έχει τελειώσει. Αναθεωρητικές τάσεις της ιστοριογραφίας και επιφυλλιδογραφίας στην πρόσληψη του Εμφυλίου έχουν ως «παράπλευρη απώλεια» κι αυτήν την εκ των υστέρων αίσθηση μιας κάποιας δικαίωσης για τους νοσταλγούς της Χούντας, ως μια μορφή συγκοινωνούντων δοχείων της ιδεολογίας της Δεξιάς. Κι από αυτή την άποψη, η ιδεολογική αποχουντοποίηση παραμένει ένα άκρως επίκαιρο και ζωντανό πρόταγμα.
___
1 Βλ. ενδεικτικά: Άρης Χατζηστεφάνου, «Μια χούντα θα μας (φε)σώσει», UNFOLLOW, τ. 14, Φεβρουάριος 2013· «Εφτά χρόνια αρπαχτή», Ιός, Ελευθεροτυπία, 25/7/2010· Διονύσης Ελευθεράτος, Λαμόγια στο χακί: Οικονομικά «θαύματα» και θύματα της χούντας, Εκδόσεις Τόπος.
