Vas bien Fidel
Πήρε μια χώρα με αποικιακές σχέσεις εκμετάλλευσης που οι Αμερικάνοι την αντιμετώπιζαν ως ένα μεγάλο καζίνο και μπουρδέλο και της έδωσε ανεξαρτησία, αξιοπρέπεια και υπερηφάνεια. Παρέμεινε για δεκαετίες μια ενοχλητική ανορθογραφία στην πίσω αυλή της υπερδύναμης κι άντεξε ένα εξοντωτικό εμπάργκο. Υπήρξε στόχος εκατοντάδων αποπειρών και σχεδίων δολοφονίας αλλά κατάφερε να βγάλει τη γλώσσα σε 10 διαδοχικούς αμερικανούς προέδρους. Στάθηκε όρθιος μέχρι τα 90 χωρίς ποτέ να του πει κανείς ότι έκανε πίσω. Ναι, ο Φιντέλ Κάστρο, που έφυγε το βράδυ της 25ης Νοέμβρη, είναι ένας λόγος για δάκρυα σήμερα.
Μόνο όποιος ξεχνά τις συνθήκες εκμετάλλευσης και καταπίεσης στην εποχή της Χούντας του Μπατίστα, δεν μπορεί να καταλάβει πόσο τεράστια στιγμή απελευθέρωσης ήταν η Κουβανέζικη Επανάσταση. Μια επανάσταση που στα πρώτα της βήματα υπήρξε κωμικοτραγικά αποτυχημένη (ποια επανάσταση μπορεί να ξεκινήσει με… ένα γιοτ, την Granma;) αλλά κατάφερε να αποκτήσει λαϊκή γείωση και να θριαμβεύσει.
Οι φιγούρες του Τσε, του Κάστρο, του Καμίλο Σιενφουέγος ξαφνικά έγιναν το πρότυπο μιας επανάστασης που μπορεί να κερδίσει, έξω και πέρα από την καταχνιά του Ψυχρού Πολέμου. Ήταν το ακριβώς αντίθετο των γκρίζων και απρόσωπων γραφειοκρατών του επίσημου κομμουνιστικού κινήματος: γήινοι, ανθρώπινοι, νέοι, επαναστατημένοι, άνοιγαν τον κύκλο των επαναστάσεων της δεκαετίας του 1960.
Σίγουρα, η «σοσιαλιστική οικοδόμηση» στην Κούβα προσέκρουσε σε εμπόδια και η απλή προσπάθεια εισαγωγής στοιχείων από το σοβιετικό πρότυπο, μαζί με την ενσωμάτωση στον καταμερισμό της ΚΟΜΕΚΟΝ, μόνη απάντηση στον οικονομικό αποκλεισμό των ΗΠΑ, όξυνε αυτά τα προβλήματα. Ο Τσε τα διαπίστωσε νωρίς αλλά μην μπορώντας ίσως να προτείνει πραγματικά μια εναλλακτική, προτίμησε να φύγει «ωραίος σαν μύθος» για να εξαπλώσει την επαναστατική φλόγα και να βρει τελικά το θάνατο στα βουνά της Βολιβίας. Όμως, η Κούβα ακόμη κι έτσι δεν έγινε σαν τις «λαϊκές δημοκρατίες». Και η συμμετοχική διάσταση ήταν μεγαλύτερη και η επένδυση στην βελτίωση της ποιότητας ζωής ήταν πραγματική. Σίγουρα η κατάσταση μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης έγινε χειρότερη, αλλά παρ’ όλα αυτά η Κούβα άντεξε, προφανώς και τους ανάλογους και δύσκολους συμβιβασμούς, κύρια με την μορφή της παράλληλης άνθισης πλευρών μιας ιδιωτικής οικονομίας. Ωστόσο, και στην εποχή του σκληρού εμπάργκο η Κούβα μπορούσε να έχει από τους καλύτερους δείκτες υγειονομικής κάλυψης στον κόσμο, σίγουρα πολύ καλύτερους από τις ΗΠΑ, έχοντας και την ικανότητα να «εξάγει» γιατρούς σε άλλες χώρες, κύρια της Λατινικής Αμερικής.
Την ίδια στιγμή και σε διάφορες φάσεις η Κούβα πήρε στα σοβαρά τη διεθνιστική της υποχρέωση. Καταφύγιο επαναστατών για πολλά χρόνια, από κυνηγημένους Μαύρους Πάνθηρες και επαναστημένους Ευρωπαίους μέχρι τους κυνηγημένους από τις λατινοαμερικάνικες χούντες, δεν θα διστάσει να στηρίξει άλλες χώρες και κινήματα που δοκίμαζαν τη ρήξη με την αποικιοκρατία.
Και μέσα σε όλα αυτά ο Φιντέλ, πληθωρικός, larger than life, με την αγάπη για τα πούρα και τη ρητορική, παρέμεινε εκεί, σύμβολο και παράγοντας ενότητας μιας χώρας που δοκιμαζόταν. Γερνούσε βέβαια και δεν μπορούσε να είναι το ίδιο ακμαίος, αλλά τα τελευταία χρόνια του ποτέ δεν ήταν το «Φθινόπωρο του Πατριάρχη». Το σεβασμό του λαού της Κούβας δεν τον έχασε, ακόμη κι όταν πια έγινε σαφές ότι δινόταν μια διαρκής μάχη οπισθοφυλακής για να μην ακυρωθούν οι κατακτήσεις της επανάστασης. Το σύνθημα Vas bien Fidel αντανακλούσε μέχρι τέλους μια σχέση που δεν διαρρήχθηκε ποτέ. Οι επίμονες αναφορές σε «δικτάτορα» Φιντέλ αντανακλούν πολύ περισσότερο τον εκνευρισμό όσων δεν άντεχαν να βλέπουν την Κούβα να αντέχει, παρά την πραγματικότητα.
Η Κούβα έχει πάψει εδώ και καιρό να είναι ένα πρότυπο επαναστατικού πειραματισμού. Πολλοί οι συμβιβασμοί για να αντέξουν αλλά και η κούραση από το εμπάργκο. Άλλωστε, ούτε στην Λατινική Αμερική θα επαναληφθεί πλήρως, παρότι μεγάλα αντάρτικά κινήματα σφράγισαν και σφραγίζουν την ιστορία μια Ηπείρου που εξακολουθεί να είναι ένα «εργοστάσιο ονείρων». Και αρκετοί που σήμερα αναζητούν δρόμους κοινωνικού μετασχηματισμού μπορεί και να μην μπορούν εύκολα να ταυτιστούν με τις τότε συζητήσεις. Ωστόσο παρέμεινε σημείο αναφοράς της αντίστασης σε ένα κόσμο όπου με ποικίλους τρόπους τις τελευταίες δεκαετίες η Αριστερά έγινε συνώνυμη με την ήττα και τη συνθηκολόγηση. Και είναι η τραγική αντίστιξη ίσως με την εικόνα της «Αριστεράς» σήμερα που εξηγεί και τη συγκίνηση σε όλο τον κόσμο.
Ότι σήμερα πανηγυρίζουν οι κουβανοί της Φλόριντα, η χειρότερη και πιο διεφθαρμένη παροικία μετά τους τσαρικούς εμιγκρέδες της δεκαετίας του 1920, δεν αναιρεί ότι για τον Κουβανικό λαό είναι μέρα πένθους.
Και για όποιον, όπου στον κόσμο, εξακολουθεί να πιστεύει ότι η ιστορία γράφεται όταν μπορείς να υψώσεις το ανάστημά σου, να πεις όχι, να αντισταθείς, να επαναστατήσεις. Και ο Φιντέλ Κάστρο κατέκτησε μια θέση σε μια Ιστορία της οποίας πρόλαβε να γράψει αρκετές σελίδες…
