Τους προκαλώ να με καλέσουν σε ανάκριση
«Το παράλληλο σύστηµα πληρωµών το επεξεργαζόµουν από το 2003 και τον Νοέµβριο του 2014 το παρουσίασα προφορικά και εγγράφως στους Τσίπρα, Παππά και ∆ραγασάκη», δηλώνει ο Γιάνης Βαρουφάκης
Αναδημοσίευση από την εφημερίδα Παραπολιτικά (15/7/2017)
Η επιστροφή στο προσκήνιο της πολιτικής αντιπαράθεσης για τα σχέδια του Γιάνη Βαρουφάκη για το παράλληλο σύστηµα πληρωµών ήρθε να υπενθυµίσει ότι συχνά συζητάµε για σοβαρά πράγµατα περισσότερο µε το βλέµµα στραµµένο στο εσωτερικό πολιτικό ισοζύγιο κόστους- οφέλους παρά µε όρους πραγµατικής αναµέτρησης, µε προκλήσεις.
Για αυτό τον λόγο επιλέξαµε να απευθυνθούµε στον ίδιο τον Γιάνη Βαρουφάκη, που δέχτηκε να απαντήσει στις ερωτήσεις µας και να µας δώσει τις διευκρινίσεις που ζητήσαµε. Να σηµειώσουµε, πάντως, ότι το θέµα δεν είναι τωρινό. Οι ιδέες αυτές συζητήθηκαν αρκετά την περίοδο αµέσως µετά το δηµοψήφισµα του 2015, ενώ ο Γ. Βαρουφάκης τις καταγράφει αναλυτικά στο βιβλίο του, που κυκλοφόρησε πρόσφατα στα αγγλικά και η κυκλοφορία του στα ελληνικά αναµένεται µε τίτλο «Ανίκητοι ηττηµένοι». Απλώς, ήρθε στο προσκήνιο µε αφορµή µια οµιλία που έκανε στη Ρώµη ο στενός συνεργάτης του τότε υπουργού, Γκλεν Κιµ, προσκεκληµένος σε ηµερίδα της ιταλικής Βουλής, οργανωµένη από το κόµµα του Μπέπε Γκρίλο.
Ο Γ. Βαρουφάκης υποστηρίζει ότι την ιδέα την επεξεργαζόταν για καιρό ως λύση για να αντιµετωπιστεί το πρόβληµα ρευστότητας που µπορεί να προέκυπτε εντός της ευρωζώνης. «Η ιδέα προέκυψε το 2003 στο πλαίσιο έρευνας για το πώς τα ελλειµµατικά κράτη της ευρωζώνης µπορούν να εξασφαλίσουν βαθµούς ελευθερίας και ρευστότητας που η νοµισµατική ένωση τους στερεί. Τον Ιούνιο του 2012 πρωτοανέφερα αυτή τη δυνατότητα στην ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ. Τον Φεβρουάριο του 2014 έκανα τις πρώτες τεχνικές παρουσιάσεις (οµιλίες, άρθρα κ.λπ.) επ’ αυτού. Το τελικό σχέδιο ολοκληρώθηκε, στο θεωρητικό του επίπεδο, το φθινόπωρο του 2014. Τέλος, τον Νοέµβριο του 2014 το παρουσίασα προφορικά και εγγράφως στους Αλέξη Τσίπρα, Νίκο Παππά και Γιάννη ∆ραγασάκη».
Φωτογραφία: Konstantinos Tsakalidis / SOOC
Aπάντηση στους επικριτές
Το σχέδιο του Γ. Βαρουφάκη έχει δεχτεί πλήθος επικρίσεων. Υπάρχουν, κατ’ αρχάς, αυτοί που του κάνουν κριτική «από τα αριστερά», όπως, για παράδειγμα, κάποιοι από τους συντρόφους του στον ΣΥΡΙΖΑ που αποχώρησαν το καλοκαίρι του 2015, οι οποίοι τον κατηγορούν επειδή επιμένει στον στόχο της παραμονής της χώρας στην ευρωζώνη, ενώ, κατά τη γνώμη τους, οποιοδήποτε σχέδιο παράλληλου συστήματος πληρωμών ή παράλληλου νομίσματος έχει νόημα μόνο στο πλαίσιο μιας αποφασισμένης διαδικασίας μετάβασης σε εθνικό νόμισμα. Άλλοι, πάλι, κυρίως εστιάζουν στο πώς αυτά τα συστήματα θα οδηγούσαν σε μια αποδιάρθρωση ουσιαστικά της οικονομικής δραστηριότητας και άρα σε μια συνθήκη οικονομικού πανικού, που θα διόγκωνε τα προβλήματα, αντί να τα αντιμετωπίσει.
Για τα κόμματα της αντιπολίτευσης, ο Γ. Βαρουφάκης εκπροσωπεί την κατά τη γνώμη τους ανευθυνότητα της πρώτης περιόδου 2015 που οδήγησε σε περιττή αναστάτωση, σε μεγάλη επιδείνωση της κατάστασης της οικονομίας και σε επικίνδυνο «φλερτάρισμα» με την έξοδο από την ευρωζώνη. Εκτιμούν ότι όλα αυτά είχαν μεγάλο κόστος και για αυτό ζητούν Εξεταστική Επιτροπή για τη διερεύνηση εκείνης της περιόδου. Ρωτάμε έτσι τον Γιάνη Βαρουφάκη πώς απαντά σε αυτούς που ζητούν Εξεταστική Επιτροπή και απόδοση ευθυνών: «Δεδομένου ότι επανειλημμένως απαιτώ να τη συστήσουν, μου κάνει εντύπωση το ερώτημά σας. Μάλιστα, πρόσφατα μήνυσα στα κόμματα της αντιπολίτευσης να σταματήσουν να κρύβονται πίσω από την κυβερνητική απόφαση να μην προχωρήσει σε Εξεταστικές και Ειδικά Δικαστήρια. Τους προκάλεσα να με καλέσουν για ανάκριση, εξέταση, άτυπο στρατοδικείο, ας το πουν όπως θέλουν, στα κομματικά τους γραφεία. Θα ήταν μεγάλη η χαρά μου να βρεθώ αντιμέτωπος με “κατήγορους” εκείνους που πτώχευσαν τη χώρα και κατόπιν την έκλεισαν στα δεσμά της χρεοδουλοπαροικίας, σε αγαστή σύμπραξη με τους χυδαιότερους των τοκογλύφων».
ΘΕΤΙΚΑ
Κατά τον Γ. Βαρουφάκη το σχέδιο αντιµετωπίστηκε εξαρχής θετικά, υπογραµµίζοντας και το γεγονός ότι αυτός επελέγη για τη θέση του υπουργού Οικονοµικών. «Η εκτίµησή τους για το εν λόγω σχέδιο διαφαίνεται από το γεγονός ότι, µετά την παρουσίαση εκείνη, µου προσέφεραν το υπουργείο Οικονοµικών».
Ο πρώην υπουργός υποστηρίζει, µάλιστα, ότι την ιδέα την παρουσίασε και στο Υπουργικό Συµβούλιο κατά την παρουσίαση του νοµοσχεδίου για την αντιµετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης. Επιµένει, δε, ότι «όσον αφορά εκείνη τη συνεδρίαση του Υπουργικού Συµβουλίου δεν υπήρξε καµία αντίρρηση. Το αντίθετο: Μετά την παρουσίαση, µε πλησίασαν οι περισσότεροι συνάδελφοι για να µου δηλώσουν τη συµφωνία τους. Κάποιοι, µάλιστα, τη συγκίνησή τους για αυτό που τους παρουσίασα». Στην ερώτησή µας εάν αυτό το σχέδιο ήταν η «εναλλακτική λύση» για την οποία διαρκώς διαβεβαίωνε η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ την κοµµατική βάση, η απάντησή του είναι: «Να ρωτήσετε την ηγεσία… Το βασικό συµπέρασµα που αξίζει να σηµειωθεί είναι ότι πρόκειται για ένα σύστηµα που θα έπρεπε να εφαρµόσουµε ανεξαρτήτως διαπραγµάτευσης ή και ακόµα του ποιου κόµµατος είναι στην κυβέρνηση!».
Ο Γ. Βαρουφάκης είναι κάθετος ότι το σχέδιό του δεν ήταν σχέδιο παράλληλου νοµίσµατος, ούτε αποσκοπούσε στην έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη. Αντίθετα, επιµένει ότι στόχος του ήταν ακριβώς η αντιµετώπιση µιας κρίσης ρευστότητας που θα µπορούσε να επέλθει µε πρωτοβουλία της ΕΚΤ. «Οποιος σχεδιάζει έξοδο από το κοινό νόµισµα εισάγει παράλληλο νόµισµα, κάτι που απέρριπτα. Το παράλληλο σύστηµα πληρωµών, σε αντιδιαστολή, στόχο έχει, όπως λέτε, την αντιµετώπιση µιας κρίσης ρευστότητας – π.χ. όπως συνέβη στην Καλιφόρνια το 2009, λόγω της πτώχευσης της πολιτειακής κυβέρνησης, ή όπως σχεδίαζα για τη χώρα µας το 2015».
Για τον Γιάνη Βαρουφάκη αυτό σηµαίνει ότι έχουµε να κάνουµε µε κάτι διαφορετικό από ένα σχέδιο «λογιστικού νοµίσµατος», έκδοσης IOU, δηλαδή, κατεύθυνση που από διάφορες πλευρές έχει προταθεί ως πρώτο βήµα για τη µετάβαση σε εθνικό νόµισµα και τη διευκόλυνση των συναλλαγών µέχρις ότου αποκατασταθεί πλήρως η κυκλοφορία του νέου νοµίσµατος.
«Διαφέρει καίρια από τα απλά IOU, που, για να μην ξεχνιόμαστε, εκδόθηκαν από όλες τις προηγούμενες κυβερνήσεις, από τότε που ξέσπασε η κρίση. Π.χ., η κυβέρνηση Παπανδρέου εξέδωσε υποσχετικές (IOU) για να πληρώνει προμηθευτές του Δημοσίου το 2010, ενώ από το 2008 οι ελληνικές τράπεζες εκδίδουν υποσχετικές (IOU) ονομαστικής αξίας άνω των 50 δισεκατομμυρίων ευρώ, τις οποίες βέβαια εγγυάται το ελληνικό κράτος. Οι βασικές διαφορές είναι οι εξής:
- Σε πρώτη φάση απλώς το παράλληλο σύστημα πληρωμών που σχεδίαζα δίνει τη δυνατότητα σε ιδιώτες και στο κράτος να ακυρώνουν, μέσω του TAXISnet και ηλεκτρονικά (με τη χρήση PIN), τις μεταξύ τους ληξιπρόθεσμες οφειλές. Από μόνη της αυτή η δυνατότητα θα απελευθέρωνε σημαντικές ποσότητες ρευστότητας στην αγορά χωρίς καμία έκδοση υποσχετικών (IOU).
- Σε δεύτερη φάση, οι πολίτες θα μπορούσαν να δανείζουν άμεσα το κράτος, με αντάλλαγμα σημαντικές εκπτώσεις στη μελλοντική τους φορολόγηση. Πρόκειται για μια μορφή ηλεκτρονικών υποσχετικών (IOU) του κράτους προς τους πολίτες, που έχουν όμως πραγματικό αντίκρισμα: τις μελλοντικές φορο-εκπτώσεις που εγγυάται το κράτος.
- Σε τρίτη φάση, αυτές οι ηλεκτρονικές υποσχετικές (IOU) θα δώσουν στους πολίτες τη δυνατότητα να συναλλάσσονται μεταξύ τους χωρίς να περνάνε από το τραπεζικό σύστημα, αυξάνοντας τη συνολική ρευστότητα της ελληνικής οικονομίας». Ρωτάμε, όμως, τον Γιάνη Βαρουφάκη και για τη σχέση ανάμεσα σε αυτό το σχέδιο για παράλληλο σύστημα πληρωμών και το Plan X που είχε προετοιμάσει ο συνεργάτης του Αμερικανός οικονομολόγος Τζέιμς Γκάλμπρεϊθ, το οποίο περιέγραφε μια διαδικασία εξόδου από το ευρώ. Και πάλι ο Γ. Βαρουφάκης επιμένει ότι επρόκειτο για διαφορετικά σχέδια. «Το Plan X ήταν το “αντίδοτο” στο Plan Z που εκπονήθηκε από την ΕΚΤ το 2012, με το οποίο ο κ. Σόιμπλε και οι συν αυτώ απειλούν τη χώρα, συστηματικά από τότε, με Grexit. Το εκπονήσαμε για να μην το εφαρμόσουμε, αλλά για να το έχουμε σε περίπτωση που το Βερολίνο αποφάσιζε την αποπομπή μας από το ευρώ – ή ακόμα στην περίπτωση που το ευρώ άρχιζε, για άλλους λόγους (π.χ. επικράτηση του Μπέπε Γκρίλο στην Ιταλία) να αποδομείται. Το παράλληλο σύστημα πληρωμών ήταν, όπως εξήγησα ήδη, κάτι που έπρεπε να έχουμε, είτε μείνουμε, βιώσιμα, στην ευρωζώνη είτε όχι. Υπό μία έννοια, ήταν ταυτόχρονα: (α) ένα εξαιρετικό εργαλείο για οποιαδήποτε ελλειμματική χώρα ήθελε να γίνει βιώσιμη εντός του ευρώ, (β) ένα όπλο που αύξανε τη διαπραγματευτική μας ισχύ στον αγώνα υπέρ της αναδιάρθρωσης χρέους εντός της ευρωζώνης και (γ) ένα σύστημα που μείωνε το κόστος μιας πιθανής αποπομπής από το ευρώ (καθώς με το πάτημα ενός κουμπιού μετατρεπόταν άμεσα σε εθνικό νόμισμα – μια δυνατότητα σημαντική, παρά το γεγονός ότι δεν ήταν στους στόχους μας)».
Το σχέδιο και τις προτάσεις αυτές ο Γ. Βαρουφάκης τις επανέφερε διαρκώς στη συζήτηση εκείνες τις δύσκολες στιγμές, την περίοδο κοντά στο δημοψήφισμα. «Δεν έχασα καμία ευκαιρία στις καθημερινές μας συσκέψεις στου Μαξίμου και αλλού να θυμίζω ότι ο μόνος τρόπος να τιμήσουμε το “όχι” ήταν η ενεργοποίηση του παράλληλου συστήματος πληρωμών. Ηταν ο μόνος τρόπος να μη χρειαστεί η ενεργοποίηση του Plan X, τόνιζα σε εκείνες τις συσκέψεις».
Το 2016 ο διοικητής της Τραπέζης της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας, είχε αποκαλύψει ότι την ίδια περίοδο προετοίμαζε σχέδιο άμυνας απέναντι στο ενδεχόμενο «διπλού νομίσματος». Ρωτάμε τον Γιάνη Βαρουφάκη πώς σχολιάζει αυτές τις δηλώσεις του κ. Στουρνάρα: «Την απάντησή μου την έχω δημοσιεύσει εδώ και καιρό στην “Εφημερίδα των Συντακτών”, σε άρθρο με τίτλο “Τέσσερις λόγοι που πρέπει να απομακρυνθεί ο κ. Στουρνάρας”. Επιγραμματικά, ο διοικητής της Τραπέζης της Ελλάδος, στη συγκινητική του προσπάθεια να αναδείξει το πόσο πιστά υπηρέτησε την τρόικα, καυχήθηκε για δύο πράγματα: (α) Για το ότι είχε σχέδιο άμυνας εναντίον ενός μη υπαρκτού δικού μου σχεδίου (δεδομένου ότι το δικό μου σχέδιο ουδεμία σχέση με διπλό νόμισμα είχε). (β) Για την προτροπή του στον πρόεδρο της ΕΚΤ να μην ακούει τον υπουργό Οικονομικών, παραβιάζοντας κατάφωρα το άρθρο 4 του Καταστατικού της Τραπέζης της Ελλάδος, το οποίο ορίζει ότι “… η Τράπεζα στηρίζει τη γενική οικονομική πολιτική της κυβέρνησης”».
Το Plan X
Το 2015 Ο Αλέξης Τσίπρας έδωσε εντολή να υπάρξει ένα σχέδιο για το πώς θα μπορούσε, εάν χρειαζόταν, να γίνει έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ. Άλλωστε, ήταν γνωστό ότι ήδη από το 2012 οι ευρωπαϊκές Αρχές είχαν επεξεργαστεί το Plan Z για την αποπομπή της Ελλάδας από την ευρωζώνη. Το σχέδιο αυτό, κατά κύριο λόγο, το εκπόνησε ο Αμερικανός οικονομολόγος Τζέιμς Γκάλμπρεϊθ, συνεργάτης του Γ. Βαρουφάκη, και η προετοιμασία του ήταν σε γνώση ενός στενού κύκλου ανθρώπων. Στις συζητήσεις την περίοδο γύρω από το δημοψήφισμα η κυβέρνηση απέρριψε αυτό το σχέδιο, θεωρώντας ότι θα έφερνε οικονομική καταστροφή. Τα βασικά σημεία του ήταν η κήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης, η θέση της ΤτΕ υπό κυβερνητικό έλεγχο, ουσιαστικά η εθνικοποίηση των τραπεζών και ο έλεγχος των βασικών υποδομών, η επιβολή αυστηρών capital controls, η αποτίμηση των καταθέσεων σε νέες δραχμές και μια σύντομη σχετικά χρήση παράλληλου νομίσματος, μέχρις ότου υπάρξει πλήρης κυκλοφορία των νέων δραχμών.
