#StopTheToxicDeal: Να τελειώσει η συμφωνία που καταργεί το καθεστώς του πρόσφυγα
Η ανακοίνωση της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας στις 18 Μαρτίου 2016 σηματοδότησε την έναρξη μιας τοξικής διαδικασίας, η οποία σήμερα μπορεί να διαπιστωθεί όχι μόνο στους πρόσφυγες που υπόκεινται στη συμφωνία αλλά και στο κράτος δικαίου.
Ο γεωγραφικός περιορισμός που επιβάλλεται στους ανθρώπους που φτάνουν στα νησιά προκαλεί μια θλιβερή πραγματικότητα για τους πρόσφυγες που ζουν στα ελληνικά hot spots, δοκιμάζει τα όρια των τοπικών κοινωνιών και συμβάλλει σημαντικά στις ξενοφοβικές και ρατσιστικές αντιδράσεις.
Οι διοικητικές και δoμικές ελλείψεις καθώς και οι περίπλοκες διαδικασίες παραδεκτού του ασύλου που επιλέχθηκαν για να διευκολυνθεί η εφαρμογή της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας συμβάλλουν στις ανυπόφορες απάνθρωπες συνθήκες που επικρατούν στους προσφυγικούς καταυλισμούς των νησιών..
Οι συνθήκες υποδοχής σπάνια είναι κατάλληλες και η έλλειψη ασφάλειας είναι ο κανόνας, συμπεριλαμβανομένων σοβαρών ισχυρισμών όπως η σεξουαλική και έμφυλη βία κατά γυναικών και κοριτσιών. Η διαδικασία ασύλου είναι συχνά προβληματική μετά την καθιέρωση μιας fast track συνοριακής διαδικασίας, τη συμμετοχή της EASO και την προβληματική ερμηνεία της έννοιας περί ασφαλούς τρίτης χώρας.
Δεδομένου ότι τα hot spots λειτουργούσαν πέρα από το όριο της χωρητικότητάς τους, η πραγματικότητα επιβλήθηκε στην εθνική και ευρωπαϊκή πολιτική και οι άνθρωποι που είχαν καταστεί ευάλωτοι μεταφέρθηκαν στην ενδοχώρα. Ωστόσο, ο αριθμός και ο ρυθμός αυτών των μεταφορών εξακολουθούν να προκαλούν ανησυχία, καθώς ένας ιδιαίτερα μεγάλος αριθμός ανθρώπων εξακολουθεί να παγιδεύεται στα νησιά υπό συνθήκες εξαχρείωσης.
Τα παραπάνω οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η εφαρμογή της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας δημιούργησε ένα φίλτρο που καθυστερεί τους ανθρώπους, ενώ τους παγιδεύει σε μια απάνθρωπη πραγματικότητα, προκειμένου να αποφευχθεί η εισροή προσφύγων στα εξωτερικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εν τω μεταξύ, οι ευρωπαϊκές και εθνικές αρχές έχουν αγωνιστεί να διατηρήσουν πολιτικά και νομικά αυτή την τοξική συμφωνία. Έχουν επιμείνει σε αυτό χρησιμοποιώντας τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους, επιδεικνύοντας σοβαρή περιφρόνηση απέναντι στο κράτος δικαίου και το κεκτημένου της ΕΕ για το άσυλο.
Οι εθνικές και ευρωπαϊκές αρχές έχουν χειραγωγήσει τις νομοθετικές διατάξεις και τα πολιτικοποιημένα συστήματα ασύλου σε εξοργιστικό βαθμό, προκειμένου να διασφαλίσουν τη βιωσιμότητα της συμφωνίας. Τα σημάδια αυτής της δυναμικής ήταν ορατά από πολύ νωρίς. Τον Ιούνιο του 2016, ο Έλληνας Υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής πρότεινε μια τροπολογία που θα άλλαζε τη σύνθεση των Επιτροπών Εφέσεων Ασύλου, αφού γινόταν ξεκάθαρο ότι δεν ήταν πρόθυμες να συμμορφωθούν με τις πιέσεις για την παραγωγή απαράδεκτων αποφάσεων και έτσι να εξυπηρετήσουν την προώθηση της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας.
Μετά τη μεταβολή της σύνθεσης των επιτροπών και την έκδοση των πρώτων απαράδεκτων αποφάσεων, οι δικηγόροι για τα δικαιώματα των προσφύγων αμφισβήτησαν τη συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας ενώπιον των ελληνικών και των ευρωπαϊκών δικαστηρίων. Κατά το διάστημα αυτό, οι ευρωπαϊκές και εθνικές αρχές προσπάθησαν να δημιουργήσουν μια δυναμική υπέρ της συμφωνίας, χρησιμοποιώντας διπλωματικές διαβεβαιώσεις και παρουσιάζοντάς τες ως εγγυήσεις ότι η Τουρκία ήταν έτοιμη να συμμορφωθεί με τις απαιτήσεις της συμφωνίας.
Τον Απρίλιο του 2016, ο μόνιμος αντιπρόσωπος της Τουρκίας απέστειλε επιστολή στον γενικό διευθυντή Μετανάστευσης και Εσωτερικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, όπου διαβεβαιώνει ότι οι Σύροι που επιστρέφουν στην Τουρκία από την Ελλάδα θα έχουν πρόσβαση σε προσωρινή προστασία. Μια άλλη επιστολή απεστάλη από τον γενικό διευθυντή Μετανάστευσης και Εσωτερικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις ελληνικές αρχές τον Μάιο του 2016 με σκοπό τη διευκόλυνση της εφαρμογής της συμφωνίας. Αυτού του είδους οι γενικόλογες επιστολές παρουσιάστηκαν συστηματικά ως ισχυρή απόδειξη ότι η Τουρκία είναι μια ασφαλής τρίτη χώρα, ενώ ανεξάρτητες οργανώσεις διαθέτουν έναν όγκο στοιχείων, που μεγαλώνει με φρενήρη ρυθμό, για το αντίθετο.
Η απόφαση της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες που αγνοεί τα στοιχεία σχετικά με τις παραβιάσεις των βασικών δικαιωμάτων των προσφύγων στο όνομα της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας –πόσο μάλλον με το καθεστώς που επικρατεί σήμερα στην Τουρκία– δεν θα πρέπει να μείνει στο απυρόβλητο της κριτικής.
Τον Σεπτέμβριο του 2017, το ανώτατο διοικητικό δικαστήριο της Ελλάδας επιβεβαίωσε τα συμπεράσματα της επιτροπής προσφυγών σχετικά με την περίπτωση δύο ευάλωτων Σύρων αιτούντων άσυλο, ότι η Τουρκία είναι ασφαλής τρίτη χώρα γι’ αυτούς. Ο μικρός αριθμός ατόμων που επέστρεψαν στην Τουρκία μέχρι στιγμής (1.554 μέχρι τα μέσα Φεβρουαρίου) –σε σύγκριση με τις βλάβες που προκάλεσε– εγείρει ερωτήματα σχετικά με την επιτυχία της συμφωνίας.
Οι υποστηρικτές της συμφωνίας προειδοποιούν για τον αντίκτυπο που θα έχει άλλη μία μαζική εισροή στη σταθερότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στη ζωή των προσφύγων που έχουν παγιδευτεί ήδη στα ελληνικά νησιά. Αυτό που ξεχνούν είναι ότι η συμφωνία έχει ήδη καταδικάσει στη δυστυχία τους πρόσφυγες, εκθέτοντας πολλούς ευάλωτους σε κίνδυνο και καθιστώντας τα ελληνικά νησιά εκ των πραγμάτων φυλακές για χιλιάδες ανθρώπους.
Έχει επίσης υπονομεύσει σημαντικά ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της προστασίας των προσφύγων – την ίδια τη Σύμβαση για το Καθεστώς των Προσφύγων.
Η «Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο» (RSA) και το PRO ASYL, χρόνια στο προσφυγικό πέδιο, ζητούν την ακύρωση της συμφωνίας και διεξάγουν την ενημερωτική καμπάνια #StopTheToxicDeal
Στη σελίδα τους μπορεί κανείς να βρει όλες τις εξελίξεις στο πεδίο, το πώς θεριεύουν τα κύματα ξενοφοβίας στα νησιά, πληροφορίες για τις συνθήκες υποδοχής και κράτησης (ή μάλλον στοιβάγματος) των προσφύγων στα στρατόπεδα, αλλά και πληροφορίες σχετικά με την ευαλωτότητα των προσφύγων και πώς όσοι δεν κρίνονται «ευάλωτοι» κινδυνεύουν να επιστραφούν στην οπωσδήποτε μη-ασφαλή Τουρκία και να καταστούν de facto ευάλωτοι.
Μιλήσαμε με την Κωνσταντίνα Κράνου, κοινωνική λειτουργό ειδικευμένη στην Ψυχοτραυματολογία και συνεργάτιδα του RSA, η οποία μας επισήμανε και το εξής, το οποίο δεν είναι μάλλον ευρέως γνωστό: «Πολλές φορές, οι συνάδελφοι/ισσες του πεδίου μπροστά στο αδιέξοδο που βιώνουν σε σχέση με την ψυχοκοινωνική στήριξη, επιλέγουν ως έσχατη λύση την παραπομπή στον/ην νοσοκομειακό/ή ψυχίατρο και η έλλειψη υποστηρικτικού πλαισίου (σπίτι, συγγενείς, φίλοι, δουλειά κλπ) συχνά οδηγεί μέχρι και στην ακούσια νοσηλεία. Αυτή η ψυχιατρικοποίηση της προσφυγιάς, είναι εξαιρετικά προβληματική, για οικονομικούς, επιστημονικούς αλλά κυρίως ηθικούς λόγους. Είναι μια σοβαρή οπισθοχώρηση σε επίπεδο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων».
Ο δικός μας αναπόφευκτος συνειρμός ήταν: Και τι δεν συνιστά οπισθοχώρηση στο πεδίο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σε αυτή τη συμφωνία…
*Ευχαριστούμε πολύ την RSA και την Pro Asyl για την παραχώρηση του υλικού.
