Ο πνευματοδικαιωματικός αγών και η υλική πραγματικότητα
Η πρόσφατη ατυχής αντίδραση συγγραφέων και εκδοτών εναντίον τροπολογιών που αφορούν τα πνευματικά δικαιώματα σε σχέση με την εκπαιδευτική γνώση και τη φιλαναγνωσία, αναδεικνύει χρόνιες παθογένειες του εκδοτικού πεδίου, δίνοντας μια καλή ευκαιρία να καταστούν επιτέλους ορατές...
Ο μίνι πόλεμος μεταξύ εκδοτών και συγγραφέων από τη μια μεριά και κυβέρνησης από την άλλη, με αφορμή δύο τροπολογίες για τα πνευματικά δικαιώματα που προστέθηκαν στο νομοσχέδιο για τη συλλογική διαχείριση, το οποίο θα ψηφιστεί προσεχώς, αποτελεί εν μέσω καύσωνος μία καλή αναψυχή για τον παρατηρητή των πνευματικών ζητημάτων στη χώρα. Ζητήματα, παρεμπιπτόντως, τα οποία συνηθίζουν να γίνονται πραγματικά καυτά μόνον όταν θίγεται η απτή υλικότητα της αμοιβής: τόσο έντονες αντιδράσεις των συλλόγων, από την Εταιρεία Συγγραφέων και τον Σύνδεσμο Εκδοτών Βιβλίου, μάλλον από τις συζητήσεις για τον ΦΠΑ και την «ενιαία τιμή» έχουμε να δούμε.
Οι διαβόητες διατάξεις αφορούν τη μην απόδοση πνευματικών δικαιωμάτων για χρήση υλικού από εκπαιδευτικά ιδρύματα, καθώς και την απόδοση δικαιωμάτων από τον δανεισμό που γίνεται μέσω δημόσιων βιβλιοθηκών. Όσοι αντιδρούν θεωρούν αυτές τις διατάξεις αντίθετες στις κοινοτικές οδηγίες, ενώ παραπονιούνται πως ο τρόπος που έγινε η κατάθεση των τροπολογιών είναι ύποπτος, καθώς δεν αποτελούσαν μέρος της διαβούλευσης που προηγήθηκε.
Αν εξαιρέσουμε τον τρόπο, που όντως είναι, κατά τα ήθη της κυβέρνησης, άκομψος και ελαφρά ερασιτεχνικός, τα υπόλοιπα ζητήματα που προκύπτουν προκαλούν έκπληξη για τις αντιδράσεις. Αντίθεση με τις κοινοτικές οδηγίες δεν υπάρχει, καθώς αυτές επιτρέπουν εξαιρέσεις στην απόδοση δικαιωμάτων, κυρίως για εκπαιδευτικούς και φιλαναγνωσιακούς λόγους. Ούτε φυσικά καταργούνται γενικώς και αορίστως τα πνευματικά δικαιώματα, όπως η ρητορική έξαρση υποστηρίζει. Ίσα ίσα, αν για κάτι μπορεί να κατηγορήσει κάποιος τις τροπολογίες είναι, όπως σε επιστολή προς τον Πρωθυπουργό που υπογράφεται από το Σύνδεσμο Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών (ΣΕΑΒ), το Γενικό Συμβούλιο Βιβλιοθηκών (ΓΣΒ),την Ένωση Ελλήνων Βιβλιοθηκονόμων και Επιστημόνων Πληροφόρησης (ΕΕΒΕΠ), την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος (ΕΒΕ), ότι «παρά τις καλές προθέσεις της Υπουργού Πολιτισμού, οι ρυθμίσεις που αφορούν στις δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες είναι εξαιρετικά περιορισμένες. Θα πρέπει και αυτές οι βιβλιοθήκες, οι οποίες επιτελούν σημαντικό ενισχυτικό ρόλο σε επίπεδο Α/θμιας και Β/θμιας εκπαίδευσης, λόγω της έλλειψης σχολικών βιβλιοθηκών, να εξαιρεθούν ρητώς από την καταβολή αμοιβής για τον δημόσιο δανεισμό, διαφορετικά θα πρέπει να θεωρείτε σίγουρο ότι θα οδηγηθούν σε αφανισμό».
Πέραν όμως από αυτό το τυπικό κομμάτι της διαμάχης, ανοίγονται ουσιαστικά ζητήματα. Το πρώτο είναι αυτό της στάσης των -κατά την αυτοκατανόησή τους- πνευματικών ανθρώπων απέναντι στο ηθικό καθήκον της διάδοσης της ανάγνωσης στον πληθυσμό μέσω της ενίσχυσης των βιβλιοθηκών. Κάτι που αυτονόητα θα θεωρούνταν προφανές, και ακόμη και υλικά επωφελές στο μέλλον, καθώς η διάδοση της ανάγνωσης θα έφερνε και κόσμο στα βιβλιοπωλεία, εδώ παρακάμπτεται χάριν ενός μικρόνοου προσωπικού οφέλους.
Δεύτερον, και αυτό το υποτιθέμενο προσωπικό όφελος είναι αμφισβητούμενο. Η απόδοση των δικαιωμάτων στους συγγραφείς μέσω του ΟΣΔΕΛ (Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης Έργων του Λόγου) γίνεται με αδιαφανή τρόπο, συγχέοντας στη μοιρασιά συγγραφείς και εκδότες, ως εάν τα συμφέροντά τους να ταυτίζονται. Το άνοιγμα της συζήτησης για τη λειτουργία του ΟΣΔΕΛ, κατά τον τρόπο που έγινε με την ΑΕΠΙ, θα πρέπει να είναι το ζητούμενο της επόμενης φάσης.
Τρίτον, σημαντικό ζήτημα είναι αυτό της σχέσης εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, ακαδημαϊκών συγγραμμάτων και καθηγητών. Μια απλή κατόπτευση του πεδίου διαχρονικά από τη Μεταπολίτευση και εντεύθεν θα δείξει πλείστες όσες περιπτώσεις κατακυριάρχησης του χώρου από συγκεκριμένες συμμαχίες ιδρυμάτων και εκδοτικών οίκων, που δημιουργούν σαφείς στρεβλώσεις σε μια σωστά ανταγωνιστική αγορά βιβλίου.
Αυτή η φαιδρή ιστορία λοιπόν ας αποτελέσει το έναυσμα για μια ουσιαστική συζήτηση που θα τολμά, όταν κατέρχεται από τον Όλυμπο των ιδεών, να βλέπει τα υλικά συμφέροντα στην ολότητά τους και όχι μόνο ως ένα βολικό αίτημα απόδοσης δικαιωμάτων.
