Κι αν σου κάτσει;
Εκμεταλλευόμενος την αγωνία μιας κοινωνίας που είναι έτοιμη να αρπαχτεί ακόμη και από αυταπάτες, ο ιδιωτικός ΟΠΑΠ εκμεταλλεύεται το μονοπώλιο στη διαφήμιση που έχει για να σπρώξει κόσμο στον τζόγο, παρά τις προειδοποιήσεις για τους κινδύνους από τον εθισμό στον τζόγο που έρχονται ακόμη και από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή
Ένα ζευγάρι κάθεται στην άκρη ενός σιντριβανιού. Είναι έτοιμο να πετάξει ένα νόμισμα μέσα στο νερό, κάνοντας μια ευχή. Η κοπέλα εύχεται να αποκτήσουν ένα σπίτι και να πάνε ένα ταξίδι. Στην πορεία ζητά να υλοποιηθούν και τα όνειρα των συγγενών. Σε αυτό το σημείο ακούγεται η κατάλληλη φράση: «Τι να σου κάνει ένα νόμισμα;» Το ζευγάρι σηκώνεται και κατευθύνεται σε ένα πρακτορείο του ΟΠΑΠ, όπου συμπληρώνει ένα δελτίο Τζόκερ, παραμονές ενός μυθικού τζακ-ποτ. «Αν σου κάτσει, σου αλλάζει τη ζωή», ακούγεται το σλόγκαν του ΟΠΑΠ που ολοκληρώνει το διαφημιστικό σποτ.
Η διαφήμιση των τυχερών παιγνίων αποτελεί μια αμφιλεγόμενη υπόθεση. Άραγε πού αρχίζει και πού τελειώνει η «προτροπή» προς τον υποψήφιο παίκτη; Ποιο το περιεχόμενο των υποσχέσεων; Μπορεί να δημιουργήσει μια «εικονική» πραγματικότητα; Υφίσταται ο κίνδυνος η προβολή της να επηρεάσει την ψυχολογία και την κρίση των υποψήφιων παικτών;
«Η διαφήμιση και η χορηγία σχετικά με υπηρεσίες διαδικτυακών τυχερών παιχνιδιών πρέπει να είναι πιο κοινωνικά υπεύθυνες και διαφανείς. Για παράδειγμα, δεν πρέπει να περιέχουν αβάσιμες δηλώσεις σχετικά με τις πιθανότητες κέρδους, να ασκούν πίεση για συμμετοχή σε τυχερά παιχνίδια ή να υποδηλώνουν ότι τα τυχερά παιχνίδια επιλύουν κοινωνικά, επαγγελματικά, προσωπικά ή οικονομικά προβλήματα». Η συγκεκριμένη παράγραφος συμπεριλήφθηκε σε δελτίο Τύπου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις 14 Ιουλίου 2014 και αποτελούσε σύσταση της επιτροπής προς τις κυβερνήσεις των κρατών-μελών της ΕΕ και τους αρμόδιους φορείς για την προστασία των καταναλωτών από τα τυχερά παιχνίδια.
Και αναρωτιόμαστε: Μήπως η διαφήμιση με το σιντριβάνι που περιγράψαμε παραπάνω βρίσκεται σε ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση από τις οδηγίες της Κομισιόν και σπρώχνει στους πολίτες στον τζόγο, προκειμένου να επιλύσουν μια σειρά από προβλήματα και να καλύψουν βασικές ανάγκες τους; Τα δικαιώματα του ανθρώπου στην απόκτηση στέγης, στις διακοπές και σε κάθε λογής ανάγκες μετατρέπονται από τις εταιρείες του τζόγου σε «πιθανότητες». Γίνονται δελτία, νούμερα, μπαλάκια… «Κι αν σου κάτσει…» τα έλυσες όλα. Τηρούνται άραγε οι κανόνες που θέσπισε η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή;
Οι διαφημίσεις όλων των προϊόντων, του τζόγου μη εξαιρουμένου, έχουν στόχο ακριβώς τη δημιουργία έντονων συναισθημάτων και την καλλιέργεια προσδοκιών σε μεγάλο βαθμό φαντασιακών προκειμένου να πουλήσουν. Δεν είναι τυχαίο ότι οι εταιρείες δαπανούν εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ για την την προβολή τους.
Σε ό,τι αφορά τον εγχώριο τζόγο, αυτή είναι η τακτική που ακολουθεί και ο ΟΠΑΠ. Στην Ελλάδα, μάλιστα, ευδοκιμεί και ένα ιδιότυπο καθεστώς διαφήμισης για τα τυχερά παιχνίδια. Ο ΟΠΑΠ δεν είναι μόνο ιδιωτικό μονοπώλιο –με τη βούλα του κράτους– στην πώληση τυχερών παιχνιδιών στη χώρα μέσω πρακτορείων. Έχει και το αποκλειστικό προνόμιο να αποτελεί τον μοναδικό εκπρόσωπο των τυχερών παιχνιδιών που μπορεί να διαφημιστεί!
Συγκεκριμένα, στο νόμο 4002/2011, στο «ΜΕΡΟΣ Δ΄ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΠΑΙΓΝΙΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ H΄ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΠΑΙΓΝΙΩΝ», στο άρθρο 35 περί «εμπορικής επικοινωνίας» και στην παράγραφο 4, σημειώνεται: «Μέχρι τη θέσπιση του Κώδικα Διεξαγωγής και Ελέγχου Παιγνίων, απαγορεύεται η εμπορική επικοινωνία για τυχερά παίγνια, με εξαίρεση τα παίγνια που διεξάγονται σύμφωνα με άδεια που έχει εκδοθεί από την Ελληνική Δημοκρατία». Τέτοιου είδους άδεια διαθέτει μόνο ο ιδιωτικός ΟΠΑΠ.
Μάλιστα, παρότι στην πενταετία που ακολούθησε ψηφίστηκαν και άλλοι νόμοι που αφορούν τα τυχερά παιχνίδια και το καθεστώς της διαφήμισης, αυτό το μονοπώλιο έμεινε στο απυρόβλητο. Είναι ενδεικτικό ότι στο νόμο 4261/14 και συγκεκριμένα στο άρθρο 173 «ρυθμίσεις σχετικά με τα τυχερά παίγνια», που είναι και το τελευταίο νομοθέτημα που αφορά τον τζόγο, πέρα από τις γενικές οδηγίες για τη διαφήμιση, παραμένει αναλλοίωτο το καθεστώς του 4002/2011.
Στην παράγραφο 17 του άρθρου 173 αναφέρεται: «Η εμπορική επικοινωνία των παιγνίων, τα της διαφημίσεως των παιγνίων, ιδιαίτερα των τυχερών, και οι κανόνες δεοντολογίας που πρέπει να διέπουν τις σχετικές δραστηριότητες. Η διαφήμιση πρέπει να εξασφαλίζει ένα ιδιαιτέρως αυστηρό επίπεδο προστασίας των καταναλωτών στον τομέα των παιγνίων και σε κάθε περίπτωση να είναι λελογισμένη και να περιορίζεται αυστηρά σε ό,τι απαιτείται προκειμένου να κατευθυνθούν οι καταναλωτές προς τα ελεγχόμενα δίκτυα παιγνίων. Η διαφήμιση δεν θα πρέπει να αποσκοπεί στην ενίσχυση της φυσικής ροπής των καταναλωτών προς τα παίγνια μέσω της ενθάρρυνσης της ενεργού συμμετοχής τους σε αυτά καθιστώντας μεταξύ άλλων κοινότυπα τα παίγνια ή προβάλλοντας μια θετική εικόνα σε σχέση με το γεγονός ότι τα πραγματοποιούμενα έσοδα προορίζονται για δραστηριότητες γενικού ενδιαφέροντος ή ακόμα αυξάνοντας τη δύναμη έλξης των παιγνίων μέσω διαφημιστικών μηνυμάτων που προβάλλουν παραπλανητικώς σημαντικά κέρδη».
Αξιοποιώντας το μονοπωλιακό καθεστώς που έχει εξασφαλίσει μέχρι το 2030 για τη διεξαγωγή των τυχερών παιχνιδιών στην Ελλάδα, μέσω κρατικής σύμβασης που είχε υπογράψει πριν ιδιωτικοποιηθεί, ο ΟΠΑΠ έχει αποκτήσει και το μονοπώλιο στο χώρο της διαφήμισης.
Παρότι κατά καιρούς ιδιωτικές διαδικτυακές εταιρείες, ποδοσφαιρικού κυρίως στοιχηματισμού, έχουν διαφημιστεί στο Διαδίκτυο και τις εφημερίδες, το νομικό καθεστώς παραμένει θολό και επί της ουσίας προστατεύει τα δικαιώματα του ΟΠΑΠ.
Πριν από λίγα χρόνια πράκτορες του ΟΠΑΠ είχαν προσφύγει στη Δικαιοσύνη με αφορμή διαφημίσεις σε εφημερίδες ιδιωτικών διαδικτυακών εταιρειών, υποστηρίζοντας ότι τους έχει παραχωρηθεί από το Δημόσιο το αποκλειστικό δικαίωμα διεξαγωγής στην Ελλάδα στοιχημάτων σε αθλητικά ή άλλα γεγονότα μέχρι το 2030. Το δικαστήριο αποφάνθηκε πως ο ΟΠΑΠ ουδέποτε είχε το αποκλειστικό δικαίωμα διεξαγωγής διαδικτυακών παιγνίων και στοιχημάτων, καθώς από τον ίδιο τον κανονισμό λειτουργίας του έχουν ρητά εξαιρεθεί παιχνίδια που αφορούν το διαδίκτυο. Σύμφωνα με την τότε απόφαση του δικαστηρίου, οι εταιρείες διαδικτυακού στοιχήματος που είναι νόμιμα εγκατεστημένες σε κράτη-μέλη της ΕΕ και κατέχουν νόμιμη άδεια λειτουργίας παροχής τέτοιων υπηρεσιών σε άλλη χώρα μπορούν να παρέχουν τις υπηρεσίες τους και στην Ελλάδα, αλλά και να διαφημίζονται υπό προϋποθέσεις.
Ωστόσο, το πραγματικό ζήτημα δεν είναι ποιοι έχουν δικαίωμα διαφήμισης του τζόγου στην Ελλάδα, αλλά αυτό καθαυτό το περιεχόμενο των διαφημίσεων. Αν αυτές, δηλαδή, σπρώχνουν τους πολίτες στον τζόγο και τελικά δημιουργούν συνθήκες που ευνοούν τον εθισμό των παικτών.
Ο Όμιλος ΟΠΑΠ, που έχει καταντήσει αιμοδότης χρεοκοπημένων ΜΜΕ, διαθέτει ειδικό «παράθυρο» στην ιστοσελίδα του με τη σήμανση «υπεύθυνη διαφήμιση», όπου υποστηρίζει ότι φροντίζει ώστε οι διαφημίσεις του: «Να μην είναι παραπλανητικές σχετικά με τις πιθανότητες και τα ποσά του κέρδους. Να μην προσφέρουν παράλογα κίνητρα με σκοπό να προσελκύσουν περισσότερους παίκτες με την υπόσχεση ότι θα κερδίσουν από τη συμμετοχή τους στα τυχερά παιχνίδια. Να μην περνάνε το μήνυμα ότι τα τυχερά παιχνίδια είναι μέσο πλουτισμού ή τρόπος διαφυγής από τις οικονομικές δυσκολίες».
Κατά πόσο ισχύουν όλα αυτά στην πράξη; Το σλόγκαν «Άσε τον θείο πιάσε το Τζόκερ» δεν σπρώχνει στην επιδίωξη εύκολου πλουτισμού, ειδικά όταν προβάλλεται τόσο έντονα εν μέσω διαδοχικών τζακ ποτ; Επίσης, τι συμβαίνει με τα μεγάλα κέρδη που υπόσχονται το Ξυστό και τα κρατικά λαχεία, όταν μάλιστα στη διαφήμιση των τελευταίων επαναλαμβάνεται ότι «ένας στους τρεις κερδίζει», «μεγάλα κέρδη για όλους» κ.ο.κ.;
Προκειμένου, βέβαια, να τηρήσει τους «ηθικούς» κανόνες, ο ΟΠΑΠ έχει προχωρήσει σε καμπάνια με κύριο μήνυμα: «Το παιχνίδι είναι ωραίο μόνο όταν είναι υπεύθυνο»… Πώς καθορίζεται όμως αυτό; Υπάρχουν όρια στοιχηματισμού; Και ποιος τα καθορίζει; Ο πολίτης ή ο οργανισμός; Και αν τελικά είναι όλα τόσο ονειρικά πλασμένα, γιατί η Κομισιόν απαιτεί ότι: «Οι παίκτες θα πρέπει να έχουν πρόσβαση σε ειδικές τηλεφωνικές γραμμές ώστε να μπορούν να ζητούν βοήθεια σχετικά με τη συμπεριφορά τους όταν παίζουν τυχερά παιχνίδια»; Τη συγκεκριμένη οδηγία, βέβαια, την εφαρμόζει και ο ΟΠΑΠ προβάλλοντας την τηλεφωνική γραμμή 1114, που απευθύνεται σε εθισμένους στον τζόγο. Η τηλεφωνική γραμμή αυτή προσφέρει «ψυχολογική υποστήριξη και τηλεσυμβουλευτική» σε εθισμένους στον τζόγο και έχει δημιουργηθεί από τον Όμιλο ΟΠΑΠ σε συνεργασία με το ΚΕΘΕΑ! Που σημαίνει ότι και στην Ελλάδα πρόβλημα τζόγου υπάρχει και είναι σημαντικό.
Προ κρίσης η Ελλάδα ήταν στην τρίτη θέση της ΕΕ αναφορικά με τη δαπάνη για τζόγο ανά κάτοικο, πίσω από τη Βρετανία και την Ιταλία. Όμως και σήμερα, μέσα στην κρίση, η κερδοφορία του ΟΠΑΠ είναι σταθερά μεγάλη, ενώ συνεχώς ρίχνει στην αγορά νέα παιχνίδια. Ίσως γιατί ξέρει ότι σε κοινωνίες σε τόσο βαθιά κρίση, η αγωνία και η αυταπάτη πάνε χέρι-χέρι.
Όπως μας ανέφερε υπάλληλος πρακτορείου στο κέντρο, «πλέον δεν παίζουν μόνο για να πραγματοποιήσουν τα μεγάλα όνειρα, αλλά για να πληρώσουν λογαριασμούς και φόρους»! Και αυτό πιθανώς είναι ακόμη πιο επικίνδυνο…
