Ένα νέο ΕΑΜ, με ολίγη από ΕΔΕΣ;
Παρουσιάστηκε πριν από λίγες μέρες το κείμενο θέσεων της Λαϊκής Ενότητας, στη βάση του οποίου θα διεξαχθεί ο προσυνεδριακός διάλογος ενόψει της Ιδρυτικής Συνδιάσκεψης, που αναμένεται να πραγματοποιηθεί τον Ιούνιο. Είναι όμως στ’ αλήθεια αυτές οι 57 σελίδες που αποτυπώνουν την φυσιογνωμία και την στρατηγική στόχευση της ΛΑΕ, εννιά μήνες μετά τη συγκρότησή της;
«Από εκεί και πέρα, εμείς θέλουμε να δημιουργήσουμε ένα νέο σύγχρονο ΕΑΜ, να φτιάξουμε ένα μεγάλο μέτωπο αποτελούμενο από αντιμνημονιακές δυνάμεις, για να απαλλάξουμε τη χώρα από τη μνημονιακή κατοχή, από τη γερμανική μπότα. Δεν θα αφορά το σοσιαλισμό, το σύγχρονο ΕΑΜ το χρειάζεται ο τόπος για να επιβιώσει να ξεφύγουμε από τη λιτότητα, τη φορολεηλασία, τα ακραία μνημόνια αλλά και το προσφυγικό».
Δεν πρόκειται για κάποιο απόσπασμα από το κείμενο θέσεων της ΛΑΕ, που δόθηκε στη δημοσιότητα μετά από επώδυνη κυοφορία πολλών μηνών. Πρόκειται απλώς (απλώς;) για απόσπασμα πρόσφατων δηλώσεων του Παναγιώτη Λαφαζάνη. Οι συγκεκριμένες δηλώσεις μπορεί να έγιναν με αφορμή την ίδρυση κόμματος από τη Ζωή Κωνσταντοπούλου, είναι όμως προφανές ότι απηχούν τις πάγιες θέσεις του –άτυπου μεν, αδιαφιλονίκητου δε– επικεφαλής της ΛΑΕ για το είδος του αντιμνημονιακού μετώπου που χρειάζεται ο τόπος. Θα ήταν πραγματικά άτοπο να φανταστεί κανείς ότι η ίδρυση του νέου κόμματος υποχρέωσε τον Παναγιώτη Λαφαζάνη να μετατοπίσει τη ρητορική του «προς τα δεξιά». Από την άποψη της πολιτικής τακτικής, μάλλον το αντίθετο θα έπρεπε να ισχύει.
Οι συγκεκριμένες διατυπώσεις του επικεφαλής της ΛΑΕ ισχνό μόνο έρεισμα βρίσκουν στο κείμενο των προγραμματικών θέσεων, που θα αποτελέσει τη βάση του προσυνεδριακού διαλόγου. Ωστόσο, σε αντίθεση με τις διατυπώσεις των προσυνεδριακών κειμένων, οι διατυπώσεις του Παναγιώτη Λαφαζάνη όχι μόνο αποτελούν εργαλείο «μαζικής απεύθυνσης», αλλά συνιστούν το μοναδικό επί της ουσίας εργαλείο «μαζικής απεύθυνσης» που διαθέτει η ΛΑΕ από τη στιγμή της δημιουργίας της. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι οι συγκεκριμένες διατυπώσεις (και ιδίως τα περί «γερμανικής μπότας» και προσφυγικού) έτυχαν εκτενούς σχολιασμού στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κάτι που δε θα ευτυχήσουν ποτέ να έχουν οι διατυπώσεις των προσυνεδριακών κειμένων και των συνεδριακών αποφάσεων.
Έτσι κι αλλιώς, δεν πρόκειται παρά για προσωπικές διατυπώσεις ενός προβεβλημένου στελέχους, το οποίο απλώς (απλώς;) τυχαίνει να βρίσκεται de facto στη θέση του επικεφαλής και να μονοπωλεί, αυτοπροσώπως ή διά των στενών συνεργατών του, την προς τα έξω δημόσια εικόνα της ΛΑΕ. Όπως συμβαίνει και με το θέμα του επικεφαλής, το θέμα της φυσιογνωμίας και του πολιτικού λόγου είναι λυμένο de facto και εκ των προτέρων. Και, όπως πολύ καλά καταλαβαίνουμε –μετά και την εμπειρία του ΣΥΡΙΖΑ– κανένας προσυνεδριακός διάλογος και καμία συνεδριακή απόφαση δε μπορεί να ακυρώσει ό,τι έχει κατοχυρωθεί de facto ως φυσιογνωμία, ως πολιτικός λόγος και ως λειτουργία όλο το προηγούμενο διάστημα.
Τούτου λεχθέντος, η κοπιώδης προσπάθεια μηνών για τη σύνταξη ενός στοιχειωδώς αξιοπρεπούς και ευπαρουσίαστου κειμένου θέσεων για την Ιδρυτική Συνδιάσκεψη αποδεικνύεται καθαρή ματαιοπονία. Όσοι τυχόν ήθελαν να πιστεύουν ότι η μάχη για την πολιτική φυσιογνωμία δίνεται στις διατυπώσεις των κειμένων, σύντομα θα διαπιστώσουν (αν δεν το έχουν κιόλας διαπιστώσει) ότι η πραγματική μάχη έχει ήδη δοθεί αλλού. Και έχει κριθεί. Τα μεγάλα ζητήματα έχουν ήδη κλείσει, προτού καλά-καλά ανοίξουν. Και το συμπέρασμα διατυπώθηκε επιγραμματικά διά στόματος Παναγιώτη Λαφαζάνη: «Το σύγχρονο ΕΑΜ δε θα αφορά τον σοσιαλισμό».
Το «παράδοξο» της ΛΑΕ
Βρισκόμαστε λοιπόν αντιμέτωποι με το παράδοξο θέαμα ενός επίδοξου νέου ΕΑΜ, που θέλει να συγκροτηθεί πάνω στο πρόγραμμα του παλιού καλού ΕΔΕΣ (απελευθέρωση από τη γερμανική μπότα), ξορκίζοντας κάθε δημόσια αναφορά στις παλιές εκείνες εαμικές εμμονές περί «Λαοκρατίας». Οι ενοχλητικές αυτές αναμνήσεις το πολύ-πολύ να περιορίζονται σε κάποια κείμενα για εσωτερική κατανάλωση, τα οποία δεν πρόκειται φυσικά να επηρεάσουν το χαρακτήρα και τη φυσιογνωμία της ΛΑΕ, ούτε να επιδράσουν πάνω στη δημόσια εικόνα της, ακόμα κι αν αναχθούν στην περιωπή των ψηφισμένων συνεδριακών αποφάσεων.
Οι συνεδριακές αποφάσεις, όπως όλα τα κείμενα, έχουν μία κακή συνήθεια: Δε μπορούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους. Οι ριζοσπαστικές διατυπώσεις των κειμένων, όταν έρχονται σε ευθεία αντίφαση προς την καθημερινή εκφορά του πολιτικού λόγου και –κυρίως!– όταν ακυρώνονται από την καθημερινή πολιτική πρακτική, καταντούν γράμμα κενό και, στην καλύτερη περίπτωση, χρησιμεύουν ως άλλοθι για να σώσουμε την αριστερή ψυχή μας.
Βρισκόμαστε επίσης αντιμέτωποι με το παράδοξο θέαμα ενός μετωπικού φορέα, του οποίου όλες οι βασικές συνιστώσες, αν ιδωθούν χωριστά, ομνύουν στο όνομα του «επαναστατικού μαρξισμού», αλλά η συνένωσή τους οδηγεί σ’ ένα μετωπικό πλαίσιο που παραπέμπει τη σοσιαλιστική προοπτική σε κάποιο (μετα)ιστορικό υπερπέραν, θεωρώντας την ιστορικά ανεπίκαιρη και πολιτικά άσχετη με την ανάγκη εξόδου από τον φαύλο κύκλο της μνημονιακής λιτότητας/ύφεσης. Ακόμα χειρότερα: Η σοσιαλιστική προοπτική δε θεωρείται απλώς ιστορικά και πολιτικά ανεπίκαιρη. Κατά μείζονα λόγο, θεωρείται και πολιτικά επιζήμια στην παρούσα φάση, με δεδομένο ότι η όποια αναφορά σ’ αυτήν δυσκολεύει τη μέγιστη δυνατή συσπείρωση «όλων των πατριωτικών δυνάμεων», στις οποίες δε μπορεί παρά να περιλαμβάνονται και κάποιοι εκπρόσωποι της «πατριωτικά σκεπτόμενης» αστικής τάξης. Άλλωστε, κάποιοι απ’ αυτούς βρήκαν φιλόξενη στέγη στα ψηφοδέλτια της ΛΑΕ στις εκλογές του Σεπτέμβρη. Όταν το ζητούμενο είναι η ενότητα όλων των πατριωτικών δυνάμεων απέναντι στην ξένη κατοχή, κάτι τέτοιο δε θα ’πρεπε να προκαλεί την παραμικρή έκπληξη.
«Το σύγχρονο ΕΑΜ το χρειάζεται ο τόπος για να επιβιώσει να ξεφύγουμε από τη λιτότητα, τη φορολεηλασία, τα ακραία μνημόνια αλλά και το προσφυγικό». Αν το καλοσκεφτεί κανείς, το μοναδικό πράγμα που μοιάζει μετέωρο –κοινώς: ξεκάρφωτο– στην παραπάνω διατύπωση είναι η αναφορά στο ΕΑΜ. Μια τέτοια αναφορά θα μπορούσε κάλλιστα να παραλειφθεί, χωρίς να ζημιωθεί το νόημα. Πολύ περισσότερο: Μια τέτοια αναφορά μάλλον υπονομεύει το επιδιωκόμενο νόημα. Όταν το ζητούμενο είναι η μέγιστη δυνατή συσπείρωση «όλων των πατριωτικών δυνάμεων», ποιος ο λόγος να ξυπνάμε διχαστικές αναμνήσεις ενός απώτερου ιστορικού παρελθόντος; Ποιος ο λόγος, φερ’ ειπείν, να βάζουμε τους καλούς Έλληνες πατριώτες να θυμούνται από ποια πλευρά ήταν ο παππούς του καθενός στα Δεκεμβριανά; Διότι (όσο κι αν αυτό ενδέχεται να σοκάρει τους εκπροσώπους μιας συγκεκριμένης Αριστεράς, στρογγυλοκαθισμένης πάνω σε δεκαετίας μακράς νομίμου υπάρξεως) ο χαρακτήρας της εαμικής εμπειρίας ήταν τέτοιος, που δεν της επιτρέπει να ενσωματωθεί οργανικά στο κυρίαρχο εθνικό αφήγημα. Θα παραμείνει πάντοτε σημείο αντιλεγόμενο.
Αν υπάρχει σήμερα χώρος για να συγκροτηθεί ένα μαζικό αντιμνημονιακό μέτωπο «όλων των πατριωτικών δυνάμεων», όπως το περιγράφει ο Παναγιώτης Λαφαζάνης, το πιθανότερο είναι ότι θα παραπέμπει αυθόρμητα στην αισθητική και τη ρητορική της πάνω Πλατείας του 2011. Δε μπορεί άλλωστε να είναι τυχαίο ότι, σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, είναι δύσκολο να βρεθεί παράδειγμα πετυχημένου ευρωσκεπτικιστικού κόμματος, που να μην προέρχεται από το χώρο της Δεξιάς. Ίσως εδώ να βρίσκεται τελικά το δράμα της ΛΑΕ: Προέρχεται, θέλοντας και μη, από τη «λάθος» μεριά της Πλατείας. Και, στην προσπάθειά της να λειτουργήσει ως πρόπλασμα ενός ευρύτατου πατριωτικού μετώπου, βρίσκεται σε αδυναμία να οργανώσει ακόμα και εκείνο το κομμάτι της Πλατείας –μικρότερο ίσως, αλλά σίγουρα υπαρκτό– που κανονικά θα έπρεπε να της αναλογεί.
