Δολοφονώντας τον Τραμπ
Ο σκηνοθέτης και καλλιτεχνικός διευθυντής του Public Theater, Oskar Eustis, επέλεξε να ανεβάσει τον σαιξπηρικό Ιούλιο Καίσαρα, με τον ομώνυμο ρόλο να τον ενσαρκώνει μια φιγούρα χαρακτηριστικά τραμπική. Κόκκινη γραβάτα, ξανθό μαλλί, μπλε κοστούμι και έχοντας στο πλευρό του μια εντυπωσιακή γυναίκα με ψήγματα σλοβένικης προφοράς...
Τον Μάιο του 2017 ο Ντόναλντ Τραμπ δολοφονήθηκε στην καρδιά της Νέας Υόρκης. Περικυκλωμένος από τους συνωμότες, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν Αφροαμερικανοί και γυναίκες, δέχθηκε έναν καταιγισμό μαχαιρωμάτων μέχρι που ξεψύχησε. Όσοι υπήρξαν μάρτυρες, βουβάθηκαν βλέποντας τον εν ενεργεία Πρόεδρο των Η.Π.Α να σφαδάζει στο έδαφος. Πριν πεθάνει, επανέλαβε το πασίγνωστο «Et tu, Brute?», μια από τις πλέον διάσημες φράσεις του θεατρικού ρεπερτορίου. Όλα αυτά έλαβαν χώρα στο Delacorte Theater του Central Park, στα πλαίσια του φεστιβάλ Shakespeare in the Park. Ο σκηνοθέτης και καλλιτεχνικός διευθυντής του Public Theater, Oskar Eustis, επέλεξε να ανεβάσει τον σαιξπηρικό Ιούλιο Καίσαρα, με τον ομώνυμο ρόλο να τον ενσαρκώνει μια φιγούρα χαρακτηριστικά τραμπική. Κόκκινη γραβάτα, ξανθό μαλλί, μπλε κοστούμι και έχοντας στο πλευρό του μια εντυπωσιακή γυναίκα με ψήγματα σλοβένικης προφοράς. Φυσικά, ύστερα από λίγες μόνο παραστάσεις όλα τα μέσα που υποστήριξαν τον Τραμπ στην εκλογή του, όπως το Breitbart και το Fox News, σχολίασαν αρνητικά την έμπνευση του σκηνοθέτη. Για παράδειγμα το Breitbart, διάσημο για τις alt-right απόψεις του, δημοσίευσε κείμενο με τίτλο «Trump’ Stabbed to Death in Central Park Performance of ‘Julius Caesar’». Στον απόηχο όλων των παραπάνω, δύο χορηγοί του Public Theater, η Delta Airlines και η Bank of America, απέσυραν τις χορηγίες τους. Εξίσου, κατά τη διάρκεια κάποιας παράστασης, μια υποστηρίκτρια του Προέδρου των Η.Π.Α. διέκοψε το έργο και ανέβηκε στη σκηνή κραυγάζοντας: «αυτό είναι βία ενάντια στον Ντόναλντ Τραμπ». Πολύ ενδιαφέρουσα επιλογή λέξεων, που φέρνουν στο νου τον πραγματικό Καίσαρα, ο οποίος σύμφωνα με ιστορικές πηγές, αναφώνησε «ista quidem vis est!» (αυτό είναι βία!), όταν οι συνωμότες τράβηξαν την τήβεννό του, πριν καταπιαστούν με το φονικό. Η διαμαρτυρία βιντεοσκοπήθηκε και αναμεταδόθηκε από αγκιτάτορες της alt-right, προκαλώντας ακόμα περισσότερο θόρυβο.
Τις επόμενες ημέρες, αρκετά άρθρα δημοσιεύθηκαν στις μεγαλύτερες εφημερίδες των Η.Π.Α. προς υπεράσπιση της επιλογής του Οscar Eustis. Οι περισσότεροι κριτικοί, τραύλιζαν για την αδυναμία μερίδας των υποστηρικτών του Τραμπ να κατανοήσει το «αληθινό νόημα» του σαιξπηρικού κειμένου. Ποιο είναι όμως αυτό το διαφυγόν νόημα που αρνείται να κατανοήσει το εν λόγω κοινό; Το να παραπέμπουμε στον Σαίξπηρ για να αποκαλύψουμε το «νόημα» ενός έργου, είναι σαν να κρίνουμε και να απολαμβάνουμε τις γαστρονομικές επιλογές ενός εστιατορίου, διαβάζοντας μόνο το μενού. Αν ήταν έτσι δεν θα χρειαζόταν να υπάρξει παράσταση. Το νόημα διεγείρεται από τη σκηνική πράξη και τις επιλογές του σκηνοθέτη. Όσον αφορά στον Ιούλιο Καίσαρα για παράδειγμα, μπορεί ένας σκηνοθέτης να επιλέξει μια γραμμή όπου θα προβάλλει τον Ιούλιο Καίσαρα ή αντιστοίχως τον Βρούτο ως ήρωα ή τελικά να μην επιλέξει να ηρωοποιήσει κανέναν από τους δύο. Διαβάζουμε, λοιπόν, στο σημείωμα που είναι αναρτημένο στην ιστοσελίδα του Public Theater τι επιθυμούσαν να αποδείξουν οι συντελεστές της παραγωγής με τη συμβολική δολοφονία του Τραμπ: “Julius Caesar can be read as a warning parable to those who try to fight for democracy by undemocratic means. To fight the tyrant does not mean imitating”.
Τόσο ο σκηνοθέτης, όσο και η κριτική της παράστασης, υποστήριξαν μια ανάγνωση, η οποία ερμηνεύει τη δολοφονία του Καίσαρα ως μια πράξη που οδηγεί στον εμφύλιο, άρα κατακριτέα. Όμως στο δελτίο τύπου που εξέδωσε το Public Theater μετά τις διαμαρτυρίες, μαθαίνουμε πως: «Our production of Julius Caesar in no way advocates violence towards anyone. Shakespeare’s play, and our production, make the opposite point: Those who attempt to defend democracy by undemocratic means pay a terrible price and destroy the very thing they are fighting to save». Γιατί λοιπόν αρνήθηκαν να το δουν αυτό όσοι διαμαρτυρήθηκαν; Αυτό που συνέβη στη σκηνή του Delacorte Theater, μπορεί να χαρακτηριστεί ως ολική έκλειψη του «νοήματος» από την ιδεολογία. Και αυτό φαίνεται από τη στάση άμυνας που κράτησαν οι άνθρωποι της παραγωγής, όταν άρχισε να κινείται το θέμα από τα φιλο–τραμπικά μέσα.
Στο δελτίο τύπου του θεάτρου δεν βλέπουμε καμία αναφορά στην τυραννοκτονία, αντιθέτως παρατηρούμε μια απολογητική αναφορά για τη βία. Επιπλέον, μετά το τέλος της επίμαχης παράστασης, ο Οscar Eustis εξέδωσε ανακοίνωση όπου υποστήριξε τα εξής: «Free speech for all, but let’s not stop the show». Και πάλι η επιλογή των λέξεων είναι αποκαλυπτική. «Show» και όχι «play». Είναι αλήθεια πως η λέξη «show» δεν έχει την «αρνητική» χροιά που έχει για εμάς, και πως χρησιμοποιείται συχνά για να περιγράψει τις θεατρικές παραγωγές στις Η.Π.Α., εντούτοις έχει μια ειδοποιό απόσταση από τη λέξη «play». Παρότι δεν χαρακτηρίζει κάποια ποιοτική διάκριση, προϋποθέτει μια διαφοροποιημένη οπτική για τη λειτουργία του θεατρικού δρώμενου. Ενώ το «play»* ετυμολογικά παραπέμπει σε κάτι δυναμικό και αγωνιστικό, το «show»* είναι εικαστικό και συναινετικό. Αρκεί μια σύγκριση ανάμεσα στη συνέντευξη του Oscar Eustis στους New York Times, με το άρθρο στο Breitbart για να γίνει κατανοητή η διαφορά. Στη συνέντευξη, ο σκηνοθέτης ονοματίζει την παράσταση «show» -ειδικά στα κυριότερα σημεία, όπως στην ερώτηση του δημοσιογράφου για το αν περίμενε τέτοια αντίδραση- και χρησιμοποιεί τη λέξη «play» ως επικουρική έννοια. Από την άλλη το Breitbart μεταχειρίζεται πρωτίστως τον όρο «play» και δευτερευόντως τον όρο «show». Εκεί δηλαδή που οι μεν παρακολούθησαν ένα «show», οι άλλοι συμμετείχαν σε ένα «play». Πιο απλά, όταν ο λεγόμενος «προοδευτικός» κόσμος πήγε να παρακολουθήσει μια αυτονομημένη «τέχνη», οι φανατικοί της alt-right, έχοντας πρώτα επεκτείνει οργανικά το πεδίο της πολιτικής σε όλα τα κοινωνικά και πολιτιστικά δρώμενα, παρευρέθηκαν σε μια διαπάλη.
Κλείνοντας, πρέπει να επισημανθεί πως το 2012 στο Guthrie Theater στη Μινεάπολις παραστάθηκε ο Ιούλιος Καίσαρας ως Ομπάμα που τον δολοφονούν ακροδεξιοί, με ελάχιστες αντιδράσεις. Το ζήτημα εν προκειμένω δεν αφορά τη σχέση του θεσμικού ρόλου με τον επί σκηνής φόνο, αλλά την αναλογία του Καίσαρα -και κατ΄ επέκταση της δολοφονίας του- με τον Τραμπ. Όταν όμως το πρόσωπο γίνεται το επιχείρημα της ιδεολογίας σου, τότε οι προτομές και οι εικόνες αυτού το προσώπου σε κάθε δημόσιο χώρο δεν είναι μακριά.
___
* play (n.): Old English plega (West Saxon), plæga (Anglian) “quick motion; recreation, exercise, any brisk activity”.
* show (n.): c. 1300, “act of exhibiting to view”.
