Σαρλί είναι ένας άλλος
Μία εβδομάδα μετά την τρομοκρατική επίθεση στα γραφεία του Σαρλί Εμπντό και ο συγκλονισμός του χτυπήματος διατηρεί αμείωτη την έντασή του. Κι αν είναι ακριβώς υπό την νωπή επίδραση αυτού του συγκλoνισμού που πρέπει να στοχαστούμε, όπως εύστοχα επισημαίνει ο Σλαβόι Ζίζεκ, είναι ταυτόχρονα αναγκαίο να στοχαστούμε και αυτόν τον ίδιο τον συγκλονισμό. Να στοχαστούμε τις πηγές του, αλλά και την σχέση του ίδιου του στοχασμού με αυτόν. Γιατί μια σκέψη αυτού που συνέβη είναι ακριβώς αδύνατη εκτός καθεστώτος συγκλονισμού, στο βαθμό που αυτό που επλήγη είναι ο στοχασμός εν γένει.
Αν κάτι παράγει τον συγκλονισμό στην επίθεση στο Σαρλί Εμπντό —κακά τα ψέμματα— δεν είναι η βιαιότητα της ενέργειας, επαναλαμβανόμενη αενάως στις τηλεοπτικές και διαδικτυακές καλύψεις της, δεν είναι η ενσυναίσθηση για τους νεκρούς που χάθηκαν αδόκητα· παρόλο που και αυτή η διάσταση είναι υπαρκτή, δεν είναι ωστόσο κρίσιμη. Η βία δεν συγκλονίζει, ούτε ο θάνατος. Καθημερινές σκηνές βίαιων θανάτων περνάνε μπροστά από τα μάτια του δυτικού υποκειμένου, ως στατιστικές στην ημερήσια ειδησεογραφία, ως φόντο στην καθημερινή περιήγηση σε ιστοσελίδες.
Αυτό που εδώ συγκλονίζει είναι το μη αναγώγιμο της επίθεσης σε γνωστά σχήματα. Ακόμα και η σκηνοθεσία των τζιχαντιστικών αποκεφαλισμών, εξάλλου, με την διακειμενική αναφορά της σε δυτικἀ πρότυπα, σοκάρει αλλά δεν συγκλονίζει. Πέρα από το πραγματικό του χτυπήματος, το βραχυκύκλωμα που παράγει τον συγκλονισμό προκύπτει εδώ από την συμβολική επίθεση στον πυρήνα αυτού που συνιστά την ευρωπαϊκή συμβολή στην ανθρωπότητα, την επίθεση δηλαδή στη δυτικού τύπου δημοσιότητα. Συγκλονίζει η επίθεση σ’ αυτό που στοιχειώνει το φαντασιακό του δυτικού πολίτη ως αυτονόητο: στην καλλιτεχνική δημιουργία θεωρούμενη, πέρα από αισθητική, και ως πολιτική πράξη. Και συγκλονίζει, τολμώ να πω, γιατί καθιστά εμφανές πως αυτό που δέχθηκε επίθεση ήταν ήδη νεκρό προ πολλού. Πως η καλλιτεχνική δημιουργία ως πολιτική πράξη είχε μεταβληθεί από πυρήνας της δημοσιότητας σε παρακολούθημα της μεταπολιτικής μετάλλαξής της. Το παράδοξο, έτσι, της επίθεσης είναι πως σκοτώνοντας τους ανθρώπους του Σαρλί Εμπντό ανέστησε δια του συγκλονισμού τον πυρήνα της ύπαρξης του εγχειρήματός του. Ξαφνικά τα όπλα εναντίον της κριτικής αποκατέστησαν την αιχμή, αμβλυμμένη στην μετανεωτερική συνθήκη, της κριτικής των όπλων.
Για αυτό και είναι εξίσου άστοχες, ως σκέψεις που εντάσσουν το συμβάν σε μια ερμηνευτική που δεν συγκλονίζεται από το συμβάν, δύο από τις βασικές προσλήψεις του: αυτή που το διαβάζει στο πλαίσιο μιας ανάγκης να το δικαιολογήσει, κι αυτή που το διαβάζει στο πλαίσιο μιας ανάγκης να επαναβεβαιώσει την αλαζονική αυτοκατανόηση του δυτικού κόσμου ως φορέα της οικουμενικότητας του Λόγου. Και οι δύο μοιράζονται την ίδια καθήλωση στην αφηρημένη καθολικότητα των τυπικών διακηρύξεων. Η πρώτη, αριστερίστικης προέλευσης, ανακαλύπτοντας τον «δυτικισμό» και την «ισλαμοφοβία» του Σαρλί Εμπντό φανερώνει την αμηχανία της μπροστά σε κάτι που, σε αντίθεση με την ίδια, προκαλεί μια ζωντανή αντίδραση — έναν φθόνο, σε τελική ανάλυση, που κανένας τρομοκράτης φορέας ολοκληρωτισμού δεν ασχολείται με αυτήν, που δεν υπήρξε αυτή το θύμα της επίθεσης. Η δεύτερη, φιλελεύθερης προέλευσης, τοποθετώντας το Σαρλί Εμπντό σε μια παράδοση αρχών της αστικής δημοκρατίας, της νομιμότητας και της καθημερινότητας των κανόνων, φανερώνει το σοκ της συνειδητοποίησης πως αυτά που έχουν αποστεωθεί σαν ιδεολογικό συμπλήρωμα μιας ατέρμονης σωτηριολογικής λατρείας της οικονομικής σταθερότητας κάποτε ήταν όντως ριζοσπαστικά — δείτε το αυτό παραστατικά εικονοποιημένο στο γκροτέσκο θέαμα των ηγετών της Ευρώπης στην διαδήλωση της περασμένης Κυριακής στο Παρίσι: αίφνης η εξουσία έρχεται εκ νέου σε επαφή με την απωθημένη γνώση πως η νομιμοποίηση της εκπορεύεται από τον δρόμο.
Ο συγκλονισμός λοιπόν από την επίθεση στο Σαρλί Εμπντό πηγάζει από την συνάντηση της σκέψης με την κατάσταση της τωρινής αδυναμίας της σε σχέση με την δυνατότητα των πρωταρχών της. Ο Μπωντριαγιάρ υπενθύμισε εγκαίρως το παράδοξο της διαλεκτικής Κυρίου και Δούλου που η τρομοκρατία φέρνει στο προσκήνιο: «Κύριος, άλλοτε, ήταν εκείνος που εκτίθετο στο θάνατο και μπορούσε να τον διακινδυνεύσει. Δούλος ήταν εκείνος που, στερημένος από θάνατο και πεπρωμένο, ήταν καταδικασμένος στην επιβίωση και την εργασία. Ποια είναι η κατάσταση σήμερα; Εμείς, οι ισχυροί, εφεξής ασφαλείς από το θάνατο και πανταχόθεν υπερπροστατευόμενοι, καταλαμβάνουμε ακριβώς τη θέση του δούλου, ενώ όσοι μπορούν να διαθέσουν τον θάνατό τους όπως θέλουν και δεν έχουν όπως εμείς την επιβίωση ως αποκλειστικό διακύβευμα, καταλαμβάνουν σήμερα συμβολικά τη θέση του κυρίου».¹
Σαρλί, λοιπόν, είναι ένας άλλος. Είναι η μετωνυμική διεκδίκηση της χαμένης κατάστασης, όπου η Δύση διακινδύνευε την αλήθεια των αξιών, πριν ο θάνατος αυτών των αξιών γίνει η κενή ιδεολογία του ύμνου της ζωής που συνιστά το αενάως αναπαραγόμενο εμπόρευμα. Υπάρχει άραγε καλύτερη απόδειξη από τα τρία εκατομμύρια φύλλα της έκδοσης του περιοδικού μετά την επίθεση, που έγιναν ανάρπαστα;
___
¹ Power Inferno. Τρομοκρατία και παγκόσμια βία, μτφρ. Φ. Σιατίστας, Κριτική, Αθήνα 2004, σ.47
