Ασφάλεια ή ελευθερία, το δίλημμα της υποταγής
Καθώς οι υποσχέσεις του συστήματος για διαρκή πρόοδο και ευημερία, για το τέλος των εποχών του πολέμου και του πόνου αποδείχθηκαν φρούδες, είμαστε μπροστά στη συγκρότηση ενός κόσμου βασισμένου στο φόβο ως μοναδικό μέσο συναίνεσης.
Μετά τις επιθέσεις που συγκλόνισαν το Βέλγιο και τη Γαλλία, οι εξουσιαστικές δομές έσπευσαν να επαναφέρουν, στο όνομα της διασφάλισης της ασφάλειας, την απαίτηση για υποχωρήσεις στο θέμα των ελευθεριών. Όμως, το δίλημμα «ελευθερία ή ασφάλεια» πηγαίνει πίσω στην ίδια την συγκρότηση των κοινωνικών συμβολαίων και δεν είναι απλώς πλασματικό αλλά και αποπροσανατολιστικό. Υπάρχει μια διαρκής κίνηση των κυρίαρχων θεσμών προς την επέκταση της κατάστασης εξαίρεσης σε όλο και μεγαλύτερους τομείς της καθημερινότητας, που πηγαίνει πολύ πέρα από κάθε τρομοκρατική επίθεση.
Δεν έχουμε καμία πρόθεση σύγκρισης νεκρών, εξομοίωσης κοινωνικών μοντέλων, δικαιολόγησης τυφλών κτυπημάτων. Τα πτώματα της Μεσογείου συναντούν τα πτώματα της Γαλλίας του Βελγίου και της Συρίας. Άλλωστε, τα κινήματα που θέλουν η ελευθερία να αποκτήσει τη δυνατότητα να παράγει τους υλικούς όρους της ζωής αισθάνονται υπαρξιακή απέχθεια απέναντι σε λογικές που βάζουν πάνω από τον άνθρωπο μια θεϊκή προσταγή. Είναι απολύτως αρνητικά στις λογικές μιας κοινωνικής συγκρότησης με όρους αποκλεισμού και ρατσισμού.
Σήμερα οι πρόσφυγες αντιμετωπίζονται ως πλάσματα χωρίς νομική υπόσταση και μπροστά μας είναι η σταδιακή κατάργηση της Συνθήκης της Γενεύης. Στην Ελλάδα το σύνολο αυτών των πολιτικών τις εφαρμόζει η πρώτη φορά Αριστερά που, όπως μας εξήγησε και ο ευρωβουλευτής του Ποταμιού Γραμματικάκης, «ήταν και η μόνη που θα μπορούσε να αντιμετωπίσει το Προσφυγικό». Αυτό το είπε υπονοώντας ότι το εύρος της κατάργησης των δικαιωμάτων και των διεθνών συνθηκών μόνο μια κυβέρνηση με το άλλοθι της αριστεροσύνης μπορεί να το περάσει στην κοινωνία χωρίς τις αντιδράσεις που κάθε άλλη κυβέρνηση θα συναντούσε.
Ως προς τη μετάβαση στην κατάσταση εξαίρεσης, έχουμε το σημαντικό γεγονός της χωρίς δίκη εκτέλεσης δύο βρετανών πολιτών που είχαν ενταχθεί στο ISIS, που ακολούθησε τη δολοφονία ενός αμερικανού υπηκόου στην Υεμένη με διαταγή του αμερικανού προέδρου το 2014, που είναι η πρώτη δολοφονία αμερικανού πολίτη πέρα από τα όρια ισχύος του Αμερικανικού Συντάγματος. Η αλλαγή αυτή του δικαϊκού παραδείγματος είναι συγκλονιστική. Έρχεται να αναμειχθεί με την ευκολία που η Τουρκία πολιορκεί πόλεις στην επικράτειά της, την ευκολία με την οποία η Ευρώπη των ελεύθερων μετακινήσεων και της διαρκούς αναβάθμισης των συγκοινωνιών πήρε αποφάσεις για την κατάργηση πέντε διασυνοριακών συνδέσεων μέσω τρένων για να μη μετακινηθούν οι πρόσφυγες, τη νομοθεσία της Δανίας που κατακρατεί τιμαλφή, τα κλειστά σύνορα ακόμα και σε όσους αιτούνται άσυλο. Στο ελληνικό έδαφος συνεχίζονται οι ασκήσεις των στρατιωτικών δυνάμεων σε αστικό περιβάλλον για την αντιμετώπιση συνθηκών «κατάλυσης της κοινωνικής ειρήνης με όρους προσβολής της ασφάλειας». Η πιο πρόσφατη έγινε στην Κω το καλοκαίρι του 2015.
Έχουν περάσει σχεδόν 15 χρόνια από την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους, τη διεξαγωγή δύο πολέμων σε Ιράκ και Αφγανιστάν, την αναδιαμόρφωση των συνόρων της Μέσης Ανατολής, την ψήφιση και την εφαρμογή αντιτρομοκρατικών νόμων, τη στρατικοποίηση του εσωτερικού των κοινωνιών, τα κάθε λογής Γκουαντάναμο και τα διάσπαρτα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Δεν χρειάζεται κανείς να είναι σοφός για να αντιληφθεί το εύρος της αποτυχίας αυτής της πολιτικής, μια αποτυχία που στηρίζεται και στη λογική της ανάθεσης, της εκπροσώπησης. Ποιος από αυτούς που λένε ότι μας εκπροσωπούν ενημέρωσε τις κοινωνίες για τις πολιτικές σε όλο τον κόσμο που παράγουν πολέμους και δυστυχία; Με βάση ποια διαδικασία τα κράτη κυβερνούν με διατάγματα; Με πόση ευκολία η Γαλλία και το Βέλγιο μπήκαν στη ζώνη μιας συνολικής αναστολής των ελευθεριών; Στις δύο αυτές χώρες υπάρχει παντού στρατός – τι απέτρεψε; Η συνταγματική αναθεώρηση του Γαλλικού Συντάγματος έχει προχωρήσει. Η επέκταση της κατάστασης εξαίρεσης πέρασε, όπως πέρασε και το άρθρο 2 το οποίο επικυρώνει την αφαίρεση της ιθαγένειας από πολίτες που έχουν καταδικαστεί για τρομοκρατικά εγκλήματα κατά του έθνους (όπως ξέρουμε ήδη εδώ από τη χρήση του αντιτρομοκρατικού, η ερμηνεία της τρομοκρατικής πράξης είναι ανοιχτή). Μάλιστα, δεν αναφέρεται η περίπτωση της διπλής υπηκοότητας, έτσι μπορεί να αφαιρεθεί η γαλλική ιθαγένεια από έναν Γάλλο ο οποίος δεν έχει άλλη. Νάτοι, λοιπόν, οι νέοι απάτριδες!
Ο Χομπς και όλες οι λογικές των κοινωνικών συμβολαίων στηρίζονται σε κάτι πολύ κρίσιμο: στην εκχώρηση της ελευθερίας του καθενός προς όφελος συγκρότησης της κοινωνίας σε πολιτικό σώμα και τη διασφάλιση της ασφάλειας και της ευημερίας για το σύνολο των πολιτών. Σήμερα που όλες οι υποσχέσεις έχουν διαρραγεί δεν εκχωρούμε πλέον τίποτα σε κανέναν. Δεν παζαρεύουμε την ελευθερία μας, δεν σκεφτόμαστε να συμμετάσχουμε στους επόμενους πολέμους τους. Όσοι μας λένε ότι κινδυνεύουν οι «αξίες της Δύσης» γνωρίζουν και οι ίδιοι ότι είναι η κενότητα αυτών των αξιών που έχει φέρει τα πράγματα ως εδώ. Ότι δεν μπορείς να εξάγεις πολιτισμό με τα όπλα και να προάγεις έτσι τον ανθρωπισμό κλειστών συνόρων και χιλιάδων νεκρών.
Η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας κατέστησε σαφές το πλαίσιο στο οποίο πολιτεύεται η κυβέρνησή μας. Ο αριστερός μας πρωθυπουργός, τονίζοντας την ικανοποίησή του σχετικά με τη συμφωνία για τους πρόσφυγες, μας εξηγεί ότι τις επόμενες ημέρες θα έρθουν στην Ελλάδα «2.300 άτομα, 400 εμπειρογνώμονες για θέματα ασύλου, 400 μεταφραστές και 1.500 άτομα εξειδικευμένο προσωπικό σε θέματα ασφαλείας». Οι τελευταίοι 1.500 τι ακριβώς θα κάνουν; Παρακάτω, επιβεβαιώνοντας ότι καταργείται κάθε έννοια δικαίου, μας λέει: «Αυτοί που θα έρχονται αν είναι παράτυποι μετανάστες θα επιστρέφονται άμεσα, αν είναι μετανάστες που χρήζουν προστασίας το αίτημά τους θα κρίνεται εξατομικευμένα». Δεν είναι τυχαία ούτε η μη αναφορά σε πρόσφυγες, ούτε αυτό το υπέροχο «εξατομικευμένα». Η απώλεια του «ηθικού πλεονεκτήματος» δεν έχει να κάνει με τα σκάνδαλα, αλλά με το τέλος κάθε έννοιας δικαιωμάτων. «Αυτή είναι μια σκοτεινή μέρα για τους πρόσφυγες, μια σκοτεινή ημέρα για την Ευρώπη και μια σκοτεινή ημέρα για την ανθρωπότητα». Αυτή ήταν η πρώτη αντίδραση της Διεθνούς Αμνηστίας για την τρομερή απόφαση που πήραν οι «28» μαζί με την Τουρκία. Η πρώτη φορά Αριστερά, όμως, πανηγυρίζει το θρίαμβο…
Ένα άλλο μελανό σημείο είναι η δήλωση Γιούνκερ ότι η πρώτη χρηματοδότηση που θα πάρει η Ελλάδα θα πάει στο στρατό. Αφού χρησιμοποίησαν τον ανθρωπισμό για τα παζάρια, ήρθε η ώρα του στρατού και του ΝΑΤΟ. Καθώς τα πλοία του ΝΑΤΟ ήδη περιπολούν στο Αιγαίο, αρχίζει να γίνεται φανερό ότι η στρατικοποίηση της αντιμετώπισης του Προσφυγικού είχε ξεκινήσει εδώ και καιρό με μεθοδευμένα βήματα. Με τη δίωξη των αλληλέγγυων σε Λέσβο και Ειδομένη ως προσπάθεια καταγραφής και ελέγχου κάθε δραστηριότητας στο έδαφος, με την ανάθεση των στρατοπέδων καταγραφής στο στρατό και την αστυνομία, με το να αποδεχθεί η Ελλάδα ότι η Τουρκία αποτελεί «χώρα ασφαλούς διέλευσης» ως «αναγκαίο» βήμα για τις επαναπροωθήσεις, και με τη δημιουργία κέντρων κράτησης. Άλλωστε, το συσταθέν κέντρο συντονισμού της κυβέρνησης για τους πρόσφυγες έχει ως συντονιστή έναν συνταγματάρχη.
Οι εμφύλιοι, των οποίων η ένταση ξενίζει και η έκταση ξαφνιάζει, αποδεικνύουν ότι βιώνουμε το τέλος της μεταπολεμικής συνθήκης συγκρότησης του κόσμου και την αρχή μιας περιόδου γεωπολιτικής και κοινωνικής ρευστότητας. Ο πόλεμος ενάντια στην τρομοκρατία ήταν από την αρχή στραμμένος στο εσωτερικό των δυτικών κοινωνιών, καθώς η στρατικοποίηση του εσωτερικού των κοινωνιών και η επιβολή μιας αστυνομικής λογικής στο εξωτερικό έχουν διαμορφώσει μια νέα συνθήκη. Ενώ επιστέγασμα της πολιτικής αυτής θεωρήθηκε η περίφημη θεωρία της οικοδόμησης εθνών (nation-building), το οποίο ήταν το δόγμα που δέσποζε στην επέμβαση στη Λιβύη, τελικά οδηγηθήκαμε στην απόλυτη κατάρρευση όχι μόνο εθνών αλλά και ολόκληρων περιοχών.
Καθώς οι υποσχέσεις του συστήματος για διαρκή πρόοδο και ευημερία, για το τέλος των εποχών του πολέμου και του πόνου αποδείχθηκαν φρούδες, είμαστε μπροστά στη συγκρότηση ενός κόσμου βασισμένου στο συναίσθημα του φόβου ως μοναδικού μέσου συναίνεσης. Οι σύνοδοι κορυφής της ΕΕ για το μεταναστευτικό ζήτημα αποδεικνύουν ότι δεν υπάρχει κανένα ηθικό έλλειμμα στην ελίτ της Ευρωπαϊκής Ένωσης, παρά μόνο συνέπεια και συνέχεια στις στοχεύσεις και τις επιδιώξεις των εξουσιαστικών μηχανισμών. Η ανάγκη μιας πολεμικής αντιμετώπισης των ροών των μεταναστών είναι μέρος της αντιτρομοκρατικής εκστρατείας και όχι διαχείριση των συνεπειών της.
Δεν είναι μόνο η Συρία, είναι η Υεμένη, η Ερυθραία, η Νιγηρία, η Λιβύη, που αποτελούν πλέον κατεστραμμένες ζώνες. Έτσι ακριβώς κατέρρευσε και η νομική διάκριση μεταξύ προσφύγων και μεταναστών, μια διάκριση που στήριξε τη δημιουργία της λογικής του παράνομου ανθρώπου. Τα ανώνυμα πτώματα που ξεβράζονται στη Μεσόγειο δεν αναγνωρίζονται όλα. Άρα ένα κομμάτι από τους ανθρώπους χωρίς ιθαγένεια πεθαίνει μέσα σε μια ανήκουστη λήθη. Κανένας δεν κινεί νομικές διαδικασίες, κανείς δεν μπαίνει στον κόπο μιας εκ των υστέρων έστω πολιτικοποίησης. Η φιγούρα του πρόσφυγα επιφέρει ρήξη στη σχέση της ιθαγένειας με την ιδιότητα του πολίτη, είναι μια ρήξη με την ίδια τη δυνατότητα του έθνους-κράτους να δημιουργεί ταυτότητες.
Όλη αυτή η ζοφερή περίοδος βίας, αποκλεισμού, φτώχειας, έντασης μιας πορείας του νομικού οπλοστασίου προς ολοκληρωτικές πλευρές προσπαθεί να καταστήσει την προσταγή «δεν υπάρχει εναλλακτική» ως βάση της παθητικότητας και κατά προέκταση της λογικής της ανάθεσης. Μας λέει ο Ζίζεκ σε ένα άρθρο του στην Αυγή μετά το δημοψήφισμα: «Το αληθινό θάρρος δεν είναι να φανταστείς μια εναλλακτική λύση, αλλά να δεχθείς τις συνέπειες του γεγονότος ότι δεν υπάρχει ξεκάθαρη εναλλακτική λύση». Σε άλλο σημείο θεωρεί την αυτοργάνωση περίπτωση κενού κομπασμού, λέγοντας ότι «η από τα κάτω αυτοργάνωση δεν μπορεί να αντικαταστήσει το κράτος». Και καταλήγει: «Το όχι του ελληνικού δημοψηφίσματος μπορεί να επιβιώσει όταν η Ελλάδα θεσπίσει την υποχρεωτική της παράδοση διεξάγοντας ένα υπομονετικό ανταρτοπόλεμο». Αυτή η αριστερή εκδοχή τού «δεν υπάρχει εναλλακτική» είναι πραγματικά αποκαλυπτική και αποκρουστική.
Το τέλος της ανάθεσης μπορεί να σημάνει την αρχή μιας νέας συλλογικής αίσθησης του ανήκειν, την αρχή μιας διαδικασίας συγκρότησης της αυτοδιεύθυνσης, την αίσθηση του αυτοπροσδιορισμού και τη διεύρυνση της έννοιας της αλληλεγγύης ώστε να περιλαμβάνει το σύνολο των όρων της ζωής. Μιας αλληλεγγύης που θα διαλύει κάθε σκέψη αποκλεισμού και θα θεωρεί τον πρόσφυγα μέλος της κοινωνικής δομής. Αυτό προϋποθέτει και την ανάγκη να αναδειχθεί ότι ο στρατός, η αστυνομία και ο σύγχρονος νομικός πολιτισμός είναι μέρη του προβλήματος, και όχι λύσεις στη βάση της ασφάλειας. Διότι ένα από τα βασικά ζητήματα που προέκυψαν είναι η αδυναμία αφομοίωσης των πληθυσμών που διαβιούν στη Δύση. Αυτό οφείλεται στη διάλυση του κοινωνικού ιστού που έχουν επιφέρει οι πολιτικές δράσεις της εξουσίας και στην έλλειψη των όρων ενσωμάτωσης και εκπροσώπησης.
Πρέπει να στοχαστούμε πάνω στην προσπάθεια που κάνουν να εμφανίσουν τα πρωτεία της οικονομίας επί της ζωής ως μη αμφισβητήσιμα. Γιατί είναι ακριβώς η έννοια του καταρρέοντος «ρεαλισμού» τους που στερεί από τους ανθρώπους κάθε δικαίωμα στην αξιοπρέπεια και τον αυτοπροσδιορισμό. Πού είναι αυτοί που πανηγύριζαν για το τέλος της ιστορίας, πού είναι οι θιασώτες της ελεύθερης αγοράς, η οποία θα υπερέβαινε τα σύνορα και τις αγκυλώσεις; Ο «ρεαλισμός» της διαρκούς φτωχοποίησης, της ανεργίας, της μη ελπίδας, της οριστικής εγκατάλειψης κάθε έννοιας ευτυχίας, των πολέμων και της καταστολής δεν μας ενδιαφέρει. Όλες οι συνθήκες ενσωμάτωσης στην ευρωπαϊκή νεωτερικότητα άρχισαν να εκφυλίζονται τη στιγμή που θεώρησαν ότι έπρεπε να γιορτάσουν το θρίαμβό τους.
Τα αναπαλλοτρίωτα δικαιώματα της ύπαρξης είναι αυτά που πρέπει διαρκώς να ανασκευάζουμε, μακριά από το μονόλογο των εξουσιαστικών δομών. Να σκεφτούμε πάλι το περίφημο «δικαίωμα στο δικαίωμα» της Άρεντ. Η ριζοσπαστικοποίηση της δημοκρατίας ως ένα κοινωνικό μέτωπο που θα πηγαίνει πέρα και εκτός του κράτους είναι μια πρώτη απόπειρα ενοποίησης των διάσπαρτων κινήσεων που αισθάνονται τον πνιγμό της αυταρχικοποίησης. Η αναζήτηση της αυτονομίας και του αυτεξούσιου είναι η απάντηση στη στρατηγική του φόβου. Η απελπισία και οι κάθε λογής αναφορές στο «δεν υπάρχει εναλλακτική» δεν είναι μονόδρομος. Δεν θα συναινέσουμε στο φόβο και στον πόλεμο.
