Αυτός που δεν φόρεσε τη μάσκα
Αυτός ο φύλακας που δεν φοράει μάσκα, αυτή τη στιγμή, διαλέγει να επέχει. Να είναι δηλαδή παρών, αλλά να μην συμμετέχει. Τα μάτια μου πιάνονται από το ξέσκεπο πρόσωπό του, η πολιτική μου απόγνωση τον κάνει φετίχ.
Μόνο άντρες. Στη δεύτερη σειρά κρύβουν τα πρόσωπά τους. Το ταξίδι προς την Τουρκία ίσως να είναι μόνο μια μικρή, προσωρινή ατυχία, μοιάζει να σκέφτονται. Ίσως να ξαναπροσπαθήσουν. Και γνωρίζουν, βέβαια, ότι σ’ αυτό το κυνηγητό με τα σύγχρονα εργαλεία ανθρωποκαταγραφής κι ανθρωπανταλλαγής, το να έχεις φανεί σε μια τέτοια φωτογραφία μπορεί, στο μέλλον, να κλείσει «πόρτες» ή, μάλλον, να μειώσει τις δυνατότητες να ξεφύγεις. Στην πρώτη σειρά, όμως, όπως και στην τρίτη, και στην τέταρτη, κάποιοι κοιτάζουν κατευθείαν στην κάμερα· δεν έχουν πια, μοιάζει να σκέφτονται, τίποτα άλλο να χάσουν. Και επιστρέφουν το βλέμμα. Σε σένα που τους κοιτάς.
Έτσι λοιπόν ξεκινά και επισήμως η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας για το μεταναστευτικό, σήμερα Δευτέρα 4 Απριλίου 2016, πρώτη μέρα της «επαναπροώθησης». Η φωτογραφία από πλοίο που μεταφέρει 138 ανθρώπους από τη Λέσβο στα παράλια της Σμύρνης. «Παράνομοι μετανάστες» καρφιτσωμένοι στο πορτοκαλί, και γύρω τους μια μέγγενη σφιγμένη σε αποχρώσεις του μπλε. Υγειονομικές μάσκες, περιβραχιόνια, η σημαία της ΕΕ, το γιλέκο της Frontex, οι μπλε κουρτίνες. Πιο πέρα η θάλασσα.
Λίγο μετά από την κυκλοφορία αυτής της φωτογραφίας, τα διεθνή μίντια γέμισαν κι από μια ακόμα, από το αεροδρόμιο του Ανόβερου αυτή τη φορά, όπου προσγειώθηκε πτήση από την Κωνσταντινούπολη, μεταφέροντας οικογένειες Σύρων μεταναστών που έγιναν δεκτές στη Γερμανία, στο πλαίσιο της «ανταλλαγής» που προβλέπει η ίδια συμφωνία (στο Αννόβερο: πρόσωπα γελαστά που κοιτάζουν μπροστά, ρούχα καθαρά, εικόνες πυρηνικών οικογενειών να κατεβαίνουν τα σκαλιά του αεροπλάνου – όχι μέσα στο αεροπλάνο –, άνθρωποι που τους υποδέχονται).
Από την αντίστιξη των δύο αυτών φωτογραφιών, καταλαβαίνει κανείς λίγο καλύτερα, όχι μόνο τη σκηνοθεσία, αλλά και τις λεπτομέρειες της ενδυμασίας των ανδρών της Frontex στην πρώτη φωτογραφία από το πλοίο. Γιατί, πώς αλλιώς να δικαιολογήσεις τις μάσκες που φορούν οι φύλακες; Ποιος είναι ο λόγος που φορούν αυτές τις μάσκες; Αν οι άνθρωποι που μεταφέρονται έχουν μια μεταδοτική ασθένεια, δεν είναι παράνομο να βρίσκονται υπό απέλαση, σε αυτές τις συνθήκες, και να μην βρίσκονται υπό περίθαλψη; Αν πάλι, οι μάσκες είναι εκεί γιατί η ατμόσφαιρα είναι αποπνικτική, τότε κι η επιβολή αυτής της ασφυξίας, δεν είναι κι αυτή παράνομη; Αλλά για όποιον εξωτερικό λόγο, τύποις, βρίσκονται εκεί, οι μάσκες φαίνεται να έχουν άλλο σκοπό, πιο εσωτερικό, πιο κατασταλτικό, πιο ιστορικά χυδαίο. Είναι εκεί για να θυμίσουν τη βασική λειτουργία όλης αυτής της επιχείρησης, που θέλει να παρουσιάζεται ως απολυμαντική. Και στρέφεται εναντίον ανθρώπων που όλο και περισσότερο θεσμικά παρουσιάζονται ως παράσιτα, ως τσιμπούρια (κολλημένα στο θεσμικό, ιδεολογικό και υλικό θεμέλιο της Ευρώπης), ως τρωκτικά.
Φωτογραφία: Esber Ayaydin/Anadolu Agency/Getty Images
Αξίζει γι αυτό το λόγο να δει και να ξαναδεί κανείς τον ένα υπάλληλο της Frontex που δεν φοράει την μάσκα (ούτε καν την έχει κάπου πρόχειρη), κι έτσι δείχνει πόσο ψεύτικη είναι κι η στάση όλων των άλλων. Μόνο αυτός. Αξίζει να προσέξει κανείς το βλέμμα του, που θέλει να βγει από τη σκηνή. Αυτός ο άνθρωπος, αυτή τη στιγμή, διαλέγει να επέχει. Τα μάτια μου πιάνονται από το ξέσκεπο πρόσωπό του, η πολιτική μου απόγνωση τον κάνει φετίχ.
Κάπως έτσι, λοιπόν, Δευτέρα 4 Απριλίου 2016, αρχίζει η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας για την επαναπροώθηση μεταναστών. Με μια φωτογραφία για το πώς δημιουργούνται οι άλλοι και για το τι γίνεται στ’ όνομά μας. Φωτογραφία πάντως που τουλάχιστον συγκρατεί, στο κέντρο της, έναν που δεν παραδέχεται, έναν που λέει όμως εγώ. Κάποιον δηλαδή που, ενώ γύρω του μυλόπετρες αλέθουνε τον κόσμο, εκείνος θέλει να δείξει πως δεν συνομολόγησε. Πως δεν έβαλε την υπογραφή του.
