Συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας: Η ντροπή της Ευρώπης και της Ελλάδας
Ο μόνος τρόπος για να βρεθεί πλέον ένας Σύριος (και όχι γενικότερα πρόσφυγας από Ιράκ, Ερυθραία και άλλες χώρες που θεωρούνται εμπόλεμες ζώνες) στην Ευρώπη είναι να ζει στην Τουρκία και να υπάρξει κάποιος άλλος που θα θαλασσοπνιγεί στο Αιγαίο για να φτάσει στην Ελλάδα και να χάσει τη σειρά του. Όσο για τη συμμόρφωση των υπολοίπων χωρών; Ουδείς την εξασφαλίζει, καθώς οι επανεγκαταστάσεις σε χώρες της ΕΕ θα γίνουν όπου εκείνες το αποφασίσουν σε εθελοντική βάση.
Ένα από τα «κοινά μυστικά» όλων των προηγούμενων ετών, όταν οι εμφύλιοι στη Συρία και τις υπόλοιπες εστίες έντασης της ευρύτερης περιοχής ήταν και πάλι σε έξαρση αλλά στα παράλια της Ελλάδας έφταναν μόνο κάποιες δεκάδες προσφύγων και μεταναστών την ημέρα, ήταν οι κρυφές επανεισδοχές στην Τουρκία.
Αυτό που περιγράφει ο παραπάνω όρος είναι μια «καταδρομικού τύπου» επιχείρηση, που γίνεται συνήθως νύχτα και επιστρέφει σε κάποια τουρκική παραλία όσους είχαν φτάσει την προηγούμενη μέρα στο νησί του Αιγαίου και την Ευρώπη που ονειρεύονταν. Το ανατριχιαστικό είναι ότι εκείνες οι σκοτεινές κινήσεις στηρίζονταν στην ίδια βασική αρχή με τη Συμφωνία Ευρωπαϊκής Ένωσης-Τουρκίας που υπεγράφη στις 18 Μαρτίου 2016, μετ’ επαίνων, από τον ΣΥΡΙΖΑ.
Αυτό στηρίζεται στην πεποίθηση ότι το μόνο που μπορεί να σταματήσει έναν πρόσφυγα δεν είναι ούτε ο κίνδυνος να ταλαιπωρηθεί, ούτε να χάσει τη ζωή του, που βρίσκεται ήδη σε κίνδυνο. Ούτε η απειλή μιας φυλάκισης τον σταματά, ούτε η αύξηση των ποσών που θα πρέπει να καταβάλει στα κυκλώματα των διακινητών. Το μόνο που μπορεί να τον σταματήσει, λένε οι ειδήμονες, είναι να γνωρίζει ότι ακόμη και αν φτάσει κάπου θα γυρίσει πίσω. Αυτό είναι το μοναδικό μέτρο που χτυ-πά τη λειτουργία των smugglers καθώς ακυρώνει το εμπόρευμά τους, δηλαδή τη μετακίνηση σε ένα έδαφος όπου μπορούν να διεκδικήσουν διεθνή προστασία.
Η Συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας μεθοδεύει αυτό ακριβώς, μόνο που το περιχύνει με μια σάλτσα νομιμοφάνειας, επικαλούμενη διεθνείς συνθήκες και οργανισμούς προστασίας. Το πρώτο μέρος της συμφωνίας τέθηκε από την Κυριακή 20/3 σε εφαρμογή. Από τότε, όσοι φτάνουν στα ελληνικά νησιά μένουν εκεί. Και περιμένουν. Τι ακριβώς, δεν έχει ακόμη περιγραφεί ως προς τη διαδικασία, αλλά μόνον ως προς τον κεντρικό στόχο: είτε να επιστρέψουν αμέσως πίσω, εάν θεωρηθούν παράνομοι μετανάστες, είτε να επιστρέψουν αργότερα εάν καταθέσουν αίτηση ασύλου που δεν θα γίνει δεκτή. Εκείνος που περιγράφεται με ακόμη μεγαλύτερη σαφήνεια είναι ο βασικός σκοπός: «Μόλις τα παράνομα περάσματα μεταξύ της Τουρκίας και της ΕΕ παύσουν να υφίστανται, ή τουλάχιστον έχουν ουσιαστικά και σταθερά περιοριστεί, ένα Εθελοντικό Σύστημα Ανθρωπιστικής Εισόδου θα ενεργοποιηθεί».
Προς το παρόν, το μόνο που συμβαίνει στα νησιά είναι να φτάνουν άνθρωποι που μένουν σε ένα καθεστώς ημικράτησης και περιορισμού. Την ίδια περίοδο, για όσους είχαν φτάσει πριν από τις 20 Μαρτίου γίνεται προσπάθεια να μετακινηθούν στην ενδοχώρα καθώς ανήκουν σε άλλη κατηγορία. Γενικώς, το σύστημα που θέλει να επιβάλει η συμφωνία έχει μεγάλο ζήτημα με τις κατηγορίες στις οποίες χωρίζει χιλιάδες ανθρώπους, που μοιράζονται ένα κοινό χαρακτηριστικό: τον εγκλωβισμό τους πίσω από τους φράχτες που έστησε η Ευρώπη.
Μέχρι τον περασμένο Δεκέμβριο, όσοι έφταναν στα ελληνικά νησιά ήταν μια μεγάλη κατηγορία όλοι μαζί. Με τη βοήθεια κρατών όπως η Γερμανία, που οργάνωνε τον Σεπτέμβριο γιορτές υποδοχής με μπα-λόνια, αλλά και της κυβέρνησης Τσίπρα, που απλώς τους διευκόλυνε να περνούν με τη μεγαλύτερη δυνατή ταχύτητα από το ελληνικό έδαφος, όλοι περνούσαν την κλειδωμένη πια Ειδομένη και αναζητούσαν την τύχη τους βορειότερα. Καμία ουσιαστική υποδομή δεν είχε ως τότε οργανωθεί λες και ήταν δύσκολο να προβλέψει κανείς το τι θα ακολουθούσε.
Τα σύνορα έκλεισαν και μέχρι τις 20 Μαρτίου είχαν ήδη εγκλωβιστεί στην Ελλάδα περίπου 50.000 άνθρωποι. Σχεδόν ένας στους τρεις, κρεμασμένος στο φράχτη της Ειδομένης, να ξεκολλά με κόπο τα πόδια του από τη λάσπη, με το όνειρο να ανοίξουν και πάλι τα σύνορα. «Χωρίς αυτό το πακέτο μέτρων της ΕΕ με την Τουρκία, θα είχαν εγκλωβιστεί 100.000 πρόσφυγες στην Ειδομένη και θα προσπαθούσαν να επιβιώσουν μέσα στη λάσπη και στη βρωμιά». Η ρήση ανήκει στον γερμανό υπουργό Εσωτερικών Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάιερ, ο οποίος, μιλώντας στην Deutsche Welle, θέλησε να υπερασπιστεί τη συμφωνία αλλά και την ελληνική κυβέρνηση που στο εξωτερικό δέχεται σφοδρές επικρίσεις για τις μεθοριακές εικόνες της ντροπής. Και γιατί να μην το πράξει, άλλωστε, αφού, όπως λέει, «στην Κεντρική Ευρώπη έρχονται λιγότεροι πρόσφυγες διότι έχουν εγκλωβιστεί στην Ελλάδα»…
Andrea-Bonetti–PM-Handout–SOOC
Εκτός, όμως, από εκείνους που εγκωμιάζουν τη συμφωνία υπάρχουν και εκείνοι που την κατήγγειλαν. Με χαρακτηριστικότερη περίπτωση αυτή της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR), η οποία τα βρόντηξε και αποχώρησε, παρότι αναφερόταν στα επίσημα ανακοινωθέντα ως βασικός συνεργάτης, θεματοφύλακας της νομιμότητας, επόπτης, επιτηρητής και κλειδούχος της διαδικασίας μετεγκατάστασης.
«Όλοι οι νέοι παράνομοι μετανάστες που διέρχονται από την Τουρκία στα ελληνικά νησιά ξεκινώντας από τις 20 Μαρτίου του 2016 θα πρέπει να επιστραφούν στην Τουρκία», ξεκινά το βασικό ανακοινωθέν. Με ποια διαδικασία; Χωρίς δικαίωμα να υποβάλουν αίτηση για άσυλο; Το κείμενο επιχειρεί να προλάβει τέτοια ερωτήματα: «Αυτό θα γίνει σε πλήρη συμφωνία με την ΕΕ και το διεθνές δίκαιο, αποκλείοντας έτσι κάθε είδους συλλογική απέλαση. Όλοι οι μετανάστες θα πρέπει να προστατεύονται σύμφωνα με τα σχετικά διεθνή πρότυπα και το σεβασμό της αρχής της μη επαναπροώθησης». Για να ακολουθήσει η ομολογία: «Θα είναι ένα προσωρινό και έκτακτο μέτρο που είναι αναγκαίο για να τερματιστεί η ανθρώπινη δυστυχία και να αποκατασταθεί η δημόσια τάξη». Στη συνέχεια έρχονται τα διαδικαστικά: «Οι μετανάστες που φτάνουν στα ελληνικά νησιά θα καταχωρηθούν δεόντως και οποιαδήποτε αίτηση ασύλου θα υποβληθεί από τις ελληνικές αρχές σε επεξεργασία ξεχωριστά, σύμφωνα με την οδηγία για τις διαδικασίες ασύλου, σε συνεργασία με την UNHCR». Πού θα βρεθεί ένας τέτοιος μηχανισμός για να διεκπεραιώσει όλη αυτή τη διαδικασία; Πού και πώς θα μένουν όλοι αυτοί οι άνθρωποι στο μεταξύ; Εδώ έρχεται να δώσει απάντηση άλλο κείμενο με διευκρινίσεις τεχνικού χαρακτήρα το οποίο λέει ότι για να λειτουργήσει το σύστημα χρειάζεται:
– 4.000 άτομα προσωπικό από Ελλάδα και ΕΕ, εκ των οποίων υπάρχουν κάποιες δεκάδες.
– 20.000 θέσεις φιλοξενίας στα νησιά, εκ των οποίων υπάρχουν 6.000 στα πρώην hotspots.
– 8 σκάφη χωρητικότητας 300-400 επιβατών και 28 λεωφορεία για μετακινήσεις.
– 190 κοντέινερ γραφείων με όλον τον συνοδευτικό εξοπλισμό που είναι απαραίτητος για τη λειτουργία των δεκάδων επιτροπών που πρέπει να εξετάζουν τις αιτήσεις.
«Οι μετανάστες που δεν ζητούν άσυλο ή αυτοί των οποίων η αίτηση έχει βρεθεί αβάσιμη ή απαράδεκτη, θα επιστρέφονται στην Τουρκία». Εδώ ξεκινούν άλλα ζόρια. Για να συμβεί αυτό, θα πρέπει η Τουρκία να θεωρείται «ασφαλής τρίτη χώρα». Θα επιστρέφεται ένας Κούρδος; Ίσως κάποιοι θυμούνται ότι προ ολίγων εβδομάδων ο υπουργός Εσωτερικών Π. Κουρουμπλής ανακοίνωσε ότι η Ελλάδα αναγνωρίζει την Τουρκία ως ασφαλή τρίτη χώρα. Όμως, σε νομοσχέδιο που το δικό του υπουργείο φέρνει στη Βουλή, η κυβέρνηση διαρρηγνύει τα ιμάτιά της πως «τέτοια διατύπωση δεν θα υπάρχει πουθενά», κάθε περίπτωση θα εξετάζεται ξεχωριστά και «Κούρδος δεν θα επιστραφεί στην Τουρκία»!
Τι θα συμβεί, όμως, εάν ο Κούρδος αυτός δεν θέλει να υποβάλει αίτηση ασύλου για να μείνει στην Ελλάδα; Θα το κάνει με το ζόρι, ισχυρίζονται στην κυβέρνηση, αν και, μέχρι στιγμής, είναι ανύπαρκτοι εκείνοι που ζητούν άσυλο στη χώρα παρά την απειλή επιστροφής στην Τουρκία. Και τι θα γίνει με τους πρόσφυγες, για τους οποίους και ξεκίνησε όλη αυτή περιπέτεια; Εδώ το ανακοινωθέν της Συμφωνίας είναι μάλλον απροκάλυπτο: «Για κάθε Σύριο ο οποίος επιστρέφεται στην Τουρκία από τα ελληνικά νησιά, ένας άλλος Σύριος θα πρέπει να επανεγκατασταθεί από την Τουρκία στην ΕΕ… Προτεραιότητα θα δοθεί στους μετανάστες που δεν έχουν προηγουμένως εγγραφεί ή προσπάθησαν να εισέλθουν στην ΕΕ παράνομα».
Με άλλα λόγια, ο μόνος τρόπος για να βρεθεί πλέον ένας Σύριος (και όχι γενικότερα πρόσφυγας από Ιράκ, Ερυθραία και άλλες χώρες που θεωρούνται εμπόλεμες ζώνες) στην Ευρώπη είναι να ζει στην Τουρκία και να υπάρξει κάποιος άλλος που θα θαλασσοπνιγεί στο Αιγαίο για να φτάσει στην Ελλάδα και να χάσει τη σειρά του. Η τιμωρητική διάθεση για τον παραβάτη είναι προφανέστατη. Όσο για τη συμμόρφωση των υπολοίπων χωρών; Ουδείς την εξασφαλίζει, καθώς οι επανεγκαταστάσεις σε χώρες της ΕΕ θα γίνουν όπου εκείνες το αποφασίσουν σε εθελοντική βάση. Εάν βρεθούν πρόθυμοι και δεν αλλάξουν γνώμη από τις τρομοκρατικές επιθέσεις που μεσολάβησαν στην Ευρώπη, θα γίνουν μέχρι 72.000 τέτοιες επανεγκαταστάσεις από την Τουρκία. Ο αριθμός αυτός δεν αποτελεί καμία πρόοδο καθώς προβλεπόταν από την προηγούμενη συμφωνία του Σεπτεμβρίου, που επίσης δεν υλοποιήθηκε παρά ελάχιστα (ήταν και εκείνη σε εθελοντική βάση).
Και τι θα συμβεί με τους 50.000 που βρίσκονται εγκλωβισμένοι στην Ελλάδα, πρόσφυγες και μετανάστες; Οι πρόσφυγες της Ελλάδας θα έχουν ελπίδα να βρεθούν κάποτε σε κάποια ευρωπαϊκή χώρα, εάν πρώτα γίνουν οι 72.000 μετακινήσεις από την Τουρκία και μειωθούν έως εξαφάνισης οι παράνομες αφίξεις. Τότε θα εξεταστεί σύστημα μετεγκατάστασης από την Ελλάδα και πάλι σε εθελοντική βάση! «Μόλις τα παράνομα περάσματα μεταξύ της Τουρκίας και της ΕΕ παύσουν να υφίστανται, ή τουλάχιστον έχουν ουσιαστικά και σταθερά περιοριστεί, ένα Εθελοντικό Σύστημα Ανθρωπιστικής Εισόδου θα ενεργοποιηθεί. Τα κράτη μέλη της ΕΕ θα συμβάλουν σε εθελοντική βάση στο εν λόγω καθεστώς». Οι πρόσφυγες και οι μετανάστες μπορούν, λοιπόν, να εναποθέτουν τις ελπίδες τους στον «κόκκινο Μάη» – αν συγκαταλέγεται στη λαϊκή τους παράδοση.
Τι συμβαίνει, όμως, με την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, που χρειάζεται ακόμη λίγα βήματα για να βρεθεί ακριβώς πάνω στα πατήματα των προκατόχων της; Εδώ η κατάσταση περιγράφεται τουλάχιστον προβληματική. Ο κυβερνητικός συνασπισμός πέρασε μια προσωρινή κρίση λόγω της επιμονής του Πάνου Καμμένου να παραιτηθεί ο αναπληρωτής υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής Γιάννης Μουζάλας, επειδή σε τηλεοπτική του συνέντευξη αναφέρθηκε στην ΠΓΔΜ ως «Μακεδονία» – οι εκατέρωθεν εξηγήσεις και η αλλαγή ρότας του Π. Καμμένου δεν αποκλείουν να προκύψουν νέες προστριβές.
Παρ’ όλα αυτά, ο κ. Μουζάλας καλείται να φέρει στη Βουλή και να στηρίξει από κοινού με το μισό Υπουργικό Συμβούλιο νομοσχέδιο με 85 άρθρα και ρυθμίσεις που θεωρούνται απαραίτητες για την εφαρμογή της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας. Πριν από δύο μήνες, ο κ. Μουζάλας είχε θέσει σε διαβούλευση ένα άλλο νομοσχέδιο με 18 άρθρα το οποίο ουδέποτε προωθήθηκε για ψήφιση. Ήταν ένα κείμενο που δέχτηκε σφοδρή κριτική, καθώς έδειχνε την τροπή που έμελλε να πάρουν τα πράγματα. Όριζε, για παράδειγμα, ότι σε κάθε νησιωτικό hotspot θα λειτουργεί και χώρος κράτησης για όσους προορίζονται για επιστροφή. Περιλάμβανε και άλλα ακατανόητα, όπως ένα μέτρο που έδινε το δικαίωμα σε όσους έχουν αγροτική επιχείρηση να επιλέγουν τους παράνομους μετανάστες που επιθυμούν να προσλάβουν, ώστε να πάρουν οι προσλαμβανόμενοι άδεια εργασίας.
Το θέμα είναι ότι αυτό το νέο νομοσχέδιο των 85 άρθρων θα πρέπει να ψηφιστεί στη Βουλή μέσα σε ελάχιστες μέρες για να τεθεί σε ισχύ στις 4 Απριλίου – δηλαδή την ημερομηνία που έχει οριστεί τυπικά για την έναρξη των επιστροφών από την Ελλάδα στην Τουρκία και των επανεγκαταστάσεων από την Τουρκία στην Ευρώπη. Είναι προφανές ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση επείγεται εξαιρετικά να δείξει ότι παράγει πολιτική και όχι αδιέξοδα. Η Τουρκία, από την πλευρά της, δεν έχει λόγους να βιάζεται υπερβολικά, καθώς ξέρει ότι παίζει κρίσιμο ρόλο και έχει εξασφαλίσει για τη συνεργασία της σε πρώτη φάση 3 δισ. ευρώ και άλλα 3 δισ., εφόσον συνεχιστεί η εφαρμογή της συμφωνίας.
Μεταξύ σφύρας και άκμονος, του ευρωπαϊκού χάους και του τουρκικού καιροσκοπισμού, θα συνεχίσει να πελαγοδρομεί η Ελλάδα, ζώντας και την εμπειρία της συζήτησης στη Βουλή επί του νομοσχεδίου που προαναφέραμε. Μια συζήτηση που θα γίνεται στη σκιά της κόντρας για τη θρυλούμενη μάχη της κυβέρνησης Τσίπρα κατά της διαπλοκής, αλλά και υπό το βάρος των διαφωνιών που εδώ και μέρες έχουν εκφραστεί όχι μόνον από τους ΑΝΕΛ, αλλά και από βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ (Τασία Χριστοδουλοπούλου, Βασιλική Κατριβάνου) για παραβιάσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων που κρύβονται πίσω από το διαχωρισμό προσφύγων-μεταναστών, την κράτησή τους και τις ταχύρρυθμες επανεισδοχές στην Τουρκία που είναι πλέον «ασφαλής τρίτη χώρα».
Το επίμαχο νομοσχέδιο προβλέπει, μεταξύ άλλων, μερική αναβάθμιση του υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής, καθώς η Υπηρεσία Πρώτης Υποδοχής μετατρέπεται σε Γενική Γραμματεία – κάτι που όμως δεν θα συμβεί και για την Υπηρεσία Ασύλου. Αυτό δεν είναι ακριβώς εκείνο που θα ήθελε ο Γιάννης Μουζάλας, για να θεωρηθεί ότι επικράτησε στον πόλεμο που του κήρυξε ο Πάνος Καμμένος. Και πώς θα μπορούσε να συμβεί κάτι τέτοιο, όμως, όταν από τον Καμμένο και τις στρατιωτικές υπηρεσίες εξαρτάται το αν θα είναι έτοιμα εγκαίρως έστω και τα πρόχειρα καταλύματα που χρειάζονται;
Μοναδική παρηγοριά για τους κυβερνητικούς βουλευτές μένει μία: οι εκατοντάδες προσλήψεις προσωπικού που μπορούν να υποσχεθούν στα Κέντρα Φιλοξενίας, τις ανοικτές και κλειστές δομές (βλέπε Κέντρα Κράτησης) για τη στελέχωσή τους, όταν αυτές λειτουργήσουν. Παρη-γοριά στον άρρωστο για εξουσία, με κάθε θυσία…
