Ποιος θα πληρώσει την ΑΕΠΙ;
Οξυμένος είναι πια ο πόλεμος μεταξύ δημιουργών, θεσμών και πολιτικής ηγεσίας. Επίδικο ένα πολυμεταλλαγμένο νομοσχέδιο που χρονίζει στο συρτάρι και η «κάθαρση» που απαιτεί το αδιέξοδο καθεστώς στο οποίο πρωταγωνιστούσε η ΑΕΠΙ.
Μπορεί η γένεση της ΑΕΠΙ να τελέστηκε με συνοπτικές διαδικασίες από την κυβέρνηση Μητσοτάκη το μακρινό 1993, όμως η πολυπόθητη κάθαρσή της έχει πάρει τον χρόνο της την τελευταία –πυκνή– διετία. Από τις αρχές της μέχρι σήμερα, το καθεστώς λειτουργίας της έγινε πολλές φορές αντικείμενο καταγγελιών και πηγή δυσαρέσκειας για δημιουργούς και υπόχρεους σε πληρωμή δικαιωμάτων χρήστες. Με το που διαφάνηκε, ωστόσο, η προοπτική αλλαγής του συστήματος διαχείρισης της πνευματικής ιδιοκτησίας στην Ελλάδα, ό,τι είχε συσσωρευτεί στις δύο και πλέον δεκαετίες δράσης της «αμαρτωλής» εταιρείας άρχισε να ενεργοποιεί τις κοινότητες των δημιουργών. Την αφορμή έδωσε η ανάγκη να ενσωματωθεί στο ελληνικό δίκαιο η ευρωπαϊκή οδηγία 26 του 2014, η οποία προμήνυε ένα νέο νομοσχέδιο για την πνευματική ιδιοκτησία, το οποίο θα έδινε την ευκαιρία για μια εκ βάθρων αναδιάταξη του τοπίου.
Ενάμιση περίπου χρόνο μετά το τέλος της διαβούλευσης, η πρώτη εκδοχή του νομοσχεδίου που τέθηκε προς συζήτηση έχει αχρηστευθεί. Το νομοσχέδιο έχει ξαναγραφτεί πολλάκις, ο Αριστείδης Μπαλτάς έχει αντικατασταθεί από τη Λυδία Κονιόρδου, οι δημιουργοί είναι πολωμένοι, και το πόρισμα της έρευνας των ορκωτών λογιστών της Ernst & Young που παράγγειλε ο πρώτος υπουργός Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ Νίκος Ξυδάκης για τα πεπραγμένα της ΑΕΠΙ, στο οποίο αποκαλύφθηκε μία πολύ αρνητική εικόνα για τις δράσεις της διοίκησης, έχει οξύνει το αίτημα δημιουργών, χρηστών –και όχι μόνο– για την άμεση διευθέτηση του ζητήματος. Αναπόφευκτα, η αναταραχή μεταφέρεται και στο πολιτικό επίπεδο.
Ο υπουργός λείπει σε ταξίδι για δουλειές
Κανείς δεν μπορεί να διαφωνήσει με το ότι η ΑΕΠΙ κατέχει ηγεμονικό ρόλο μεταξύ των οργανισμών εκπροσώπησης.
Παρά τις αμφισβητήσιμες επιλογές της στις διαδικασίες είσπραξης και απόδοσης των εσόδων στους δημιουργούς, η εταιρεία ακόμα αποτελεί, χάρη στην πλεονεκτική της θέση, την επιλογή πολλών εξ αυτών για την εκπροσώπησή τους. Από την πρώτη του εκδοχή, το νομοσχέδιο θεωρήθηκε απειλητικό για την ΑΕΠΙ, καθώς προέβλεπε ότι οι Ανεξάρτητοι Οργανισμοί Διαχείρισης με «δεσπόζουσα θέση στην αγορά» όφειλαν να μετατραπούν σε Οργανισμούς Συλλογικής Διαχείρισης, κάτι που θα σήμαινε ότι ο «αμαρτωλός» οργανισμός, που κάποιες εκτιμήσεις τού αποδίδουν μέχρι και 95% του εγχώριου ρεπερτορίου, θα όφειλε να πάψει να λειτουργεί ως ανώνυμη εταιρεία και να μεταβεί σε άλλο μοντέλο. Κατά τη διάρκεια της διαβούλευσης, ο εκπρόσωπος της ΑΕΠΙ χαρακτήρισε «φωτογραφική» την πρόβλεψη, τονίζοντας ότι κάτι τέτοιο δεν προβλέπεται από την ευρωπαϊκή οδηγία και υποστηρίζοντας ότι αυτό το μέτρο αίρει τον ελεύθερο ανταγωνισμό υπέρ των οργανισμών συλλογικής διαχείρισης και εις βάρος των ανεξάρτητων οντοτήτων. Η οξεία ανακοίνωση της εταιρείας τότε κατηγορούσε την κυβέρνηση ότι στοχεύει στην αδρανοποίηση και διάλυση της ΑΕΠΙ, ολοκληρώνοντας «ό,τι δεν κατάφερε η Χούντα».
Η αμυντική στάση της εταιρείας δεν περιορίστηκε στις ανακοινώσεις. Την πιο σθεναρή αντίσταση η εταιρεία την προέβαλε απέναντι στον λογιστικό έλεγχο της Ernst & Young, αρνούμενη να δώσει πρόσβαση σε στοιχεία, γεγονός για το οποίο τιμωρήθηκε με πρόστιμο. Τα ευρήματα της έρευνας πιθανώς και να εξηγούν αυτή την απροθυμία: το πόρισμα διαπίστωσε υπέρογκους μισθούς –που στην περίπτωση του διευθύνοντος συμβούλου ξεπερνούσαν τα 500.000 ευρώ ετησίως–, παράτυπους εσωτερικούς δανεισμούς από τους πόρους της εταιρείας, ζημιές δεκάδων εκατομμυρίων ευρώ και υπερτιμολογήσεις που κατευθύνονταν σε υπηρεσίες, αντί να διανέμονται στους δημιουργούς. Το πόρισμα αναπόφευκτα άνοιξε το ζήτημα της πειθαρχικής αντιμετώπισης της διοίκησης της ΑΕΠΙ, αλλά εξίσου επιτακτικά και αυτό της εξυγίανσης της εταιρείας προκειμένου να μην κηρύξει στάση πληρωμών στους δημιουργούς. Γι’ αυτό το ενδεχόμενο και με ορίζοντα τον Ιούνιο προειδοποιούσε σε ανοιχτή επιστολή του στις 12 Απριλίου ο Θάνος Μικρούτσικος, όπου επισήμαινε ότι η καθυστέρηση της ψήφισης του νομοσχεδίου σε συνδυασμό με τη δεινή θέση στην οποία έχει περιέλθει η δισκογραφική δραστηριότητα θα είχε δραματικά αποτελέσματα για τους δημιουργούς.
Ο κίνδυνος απώλειας των εσόδων τους είναι που έχει κάνει τους καλλιτέχνες να συμφωνούν ότι το πρόβλημα του νομοσχεδίου πρέπει να λυθεί το συντομότερο δυνατόν. Το σωματείο «Μέτρον», που ιδρύθηκε το 2012 με σκοπό μεταξύ άλλων την εκπροσώπηση των καλλιτεχνών στα ζητήματα πνευματικών δικαιωμάτων και το οποίο εισηγήθηκε στον Νίκο Ξυδάκη την έναρξη της έρευνας για την ΑΕΠΙ, με ενημερωτική επιστολή προς τα μέλη του στις 28 Νοεμβρίου, τρεις μόλις εβδομάδες μετά την άφιξη της Λυδίας Κονιόρδου στο ΥΠΠΟ, έγραφε πως «η καθυστέρηση της ψήφισης δυσκολεύει την είσπραξη των χρημάτων από όλους τους ΟΣΔ. Στηρίζοντας τις θέσεις του ΔΣ πρέπει όλοι μαζί να πιέσουμε την πολιτεία να ψηφίσει άμεσα το νόμο». Η επιστολή ξεκινούσε παρουσιάζοντας τις διενέξεις μεταξύ των μελών του ΔΣ του «Μέτρον» ως αμβλυμένες και υποστήριζε ότι οι εκπρόσωποι των δημιουργών ήταν έτοιμοι να καθίσουν στο τραπέζι του διαλόγου με την πολιτική ηγεσία για τη δρομολόγηση του νομοσχεδίου. Ωστόσο, επισήμαινε ατέλειες οι οποίες φιλοδοξούσε ότι θα μπορούσαν να διορθωθούν με την πάροδο του χρόνου.
Αυτή υπήρξε πάγια θέση του «Μέτρον» ήδη από τη δεύτερη εκδοχή του νομοσχεδίου, η οποία ήταν και η πρώτη που κατατέθηκε στη Βουλή τον Ιούλιο του 2016, για να αποσυρθεί τέσσερις ημέρες αργότερα, καθώς εκείνη τη στιγμή ο Αριστείδης Μπαλτάς έλειπε στην Κίνα και την πρωτοβουλία για την κατάθεσή του ανέλαβαν οι συνεργάτες του. Στις τέσσερις ημέρες ζωής του νομοσχεδίου, δύο επιστολές τοποθετούνται επί του ζητήματος: η επιστολή του «Μέτρον» που ζητεί την άμεση ψήφιση του νομοσχεδίου, αλλά και η επιστολή 200 δημιουργών, κάποιοι εκ των οποίων είναι μέλη του «Μέτρον», ενώ άλλοι θα συνυπογράψουν αργότερα τις ανακοινώσεις του σωματείου που έχει ιδρύσει και στεγάζει η ΑΕΠΙ ως αντίπαλο δέος, που ζητούν την απόσυρση του νομοσχεδίου. Φόβος τους είναι ότι η αλλαγή του καθεστώτος για την ΑΕΠΙ θα μπορούσε «να καταστήσει προβληματική ή και αδύνατη την είσπραξη και τη διανομή των ποσών που αφορούν πνευματικά ή συγγενικά δικαιώματα» και ότι η αλλαγή καθεστώτος στην εταιρεία θα μπορούσε να έχει καταστροφικά αποτελέσματα στον κλάδο.
Η επόμενη εκδοχή του νομοσχεδίου θορυβεί τα εμπορικά επιμελητήρια και τους δημιουργούς. Επιτρέπει στην ΑΕΠΙ να δράσει σε ένα ειδικό καθεστώς λειτουργίας που δεν εγγυάται τη μετατροπή της σε αυτοδιαχειριζόμενο μη-κερδοσκοπικό οργανισμό. Αυτή τη φορά, οι συμφωνίες και διαφωνίες έχουν αντιστραφεί: η πλειοψηφία του «Μέτρον» απορρίπτει τις ευνοϊκές για την ΑΕΠΙ ρήτρες του νομοσχεδίου, ενώ η «άλλη πλευρά» ζητά την ψήφισή του.
Τον Οκτώβριο του 2016, ο Οργανισμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας (ΟΠΙ), που αναμένεται να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην εποπτεία της ΑΕΠΙ, αναστελεχώνεται και λίγες μέρες αργότερα μία νέα εκδοχή του νομοσχεδίου έρχεται στη δημοσιότητα. Οι διαπραγματεύσεις που ξεκινούν και συνεχίζουν μετά την ανάληψη του ΥΠΠΟ από τη Λυδία Κονιόρδου θα καταλήξουν σε μία συμβιβαστική διάθεση από τις εμπλεκόμενες πλευρές, η οποία αντανακλάται στην ομόφωνη απόφαση του ΔΣ του «Μέτρον» της 28ης Νοεμβρίου.
Θεμέλιο της συνεννόησης θα είναι η εποπτεία της ΑΕΠΙ με τη συμμετοχή των δημιουργών (που ορίζεται ήδη από την πρότερη εκδοχή) και η ελπίδα για μετάβασή της σε ένα αυτοδιαχειριζόμενο μοντέλο. Το κλίμα σύμπνοιας ραγίζει ανεπανόρθωτα με τη δημοσίευση του πορίσματος της Ernst & Young. Μεγάλο μέρος των δημιουργών αρνείται κάθε προοπτική συνδιοίκησης –ακόμα και μεταβατικής– με την οικογένεια Ξανθόπουλου που κυριαρχεί στη διοίκηση της ΑΕΠΙ, όταν αποκαλύπτεται το πραγματικό και θηριώδες εύρος της κακοδιαχείρισής της. Η πόλωση αντανακλάται και στο ψήφισμα του «Μέτρον» στις 24 Φεβρουαρίου 2017, όπου η εναντίωση στη συνδιοίκηση και η επιλογή του τραπεζικού επιτρόπου κερδίζει με 36 ψήφους έναντι 29. Το συμβάν αυτό κατέληξε στη διάσπαση του «Μέτρον», με την πρωτοτυπία να αποχωρεί η πλειοψηφία των μελών. Η διάσπαση ξεκίνησε όταν τον Απρίλιο ο Φοίβος Δεληβοριάς, ο Παναγιώτης Καλαντζόπουλος και ο Αντώνης Πλέσσας αποχώρησαν από το ΔΣ του σωματείου, καταγγέλλοντας τη συμπεριφορά των Φοίβου Τασσόπουλου, Μανώλη Φάμελλου, Στάθη Δρογώση και Γιώργου Ανδρέου. Από τον Φεβρουάριο, ο τελευταίος είχε στραφεί υπέρ της συμβιβαστικής λύσης που πρότεινε το υπουργείο για την επίλυση του ζητήματος, με αποτέλεσμα η πλειοψηφία του ΔΣ να μην αντανακλά τη βούληση της πλειοψηφίας των μελών, όπως γινόταν τη στιγμή της εκλογής του.
Με το ζήτημα των ποσοστών επί των εισπράξεων από τα δικαιώματα να έχει μπει σε διαδικασία διευθέτησης μέσα από τις χρονίζουσες διαπραγματεύσεις, η διένεξη μοιάζει να περιστρέφεται κατά τον μεγαλύτερο βαθμό γύρω από το ζήτημα του επιτρόπου της ΑΕΠΙ. Για τη θέση αυτή προτείνεται από την πρωτοβουλία «ΑΣΜΑ 450+», που έχει προκύψει από την πλειοψηφία που αποχώρησε από το «Μέτρον» και οδεύει προς τη σύσταση νέου σωματείου, να μπει άτομο με διαχειριστικές ικανότητες που δεν σχετίζεται με τον χώρο των πνευματικών δικαιωμάτων, ενώ το εποπτικό συμβούλιο θεωρείται κοινή συμφωνία ότι θα στελεχωθεί από τα αντιπροσωπευτικά όργανα των δημιουργών: το «Μέτρον», το «ΑΣΜΑ 450+», αλλά και το ΣΩΜΣΕ που έχει ιδρυθεί από τους φίλα προσκείμενους στην ΑΕΠΙ και στεγάζεται σε χώρο της.
Η κλιμάκωση των τελευταίων μηνών εξαναγκάζει και τον πρωθυπουργό να πάρει θέση, αφού η άτυπη στάση πληρωμών που κηρύττουν τα μαγαζιά με τη δημοσιοποίηση του πορίσματος της Ernst & Young πιέζει περαιτέρω την επιβίωση του οργανισμού και τις εισπράξεις των δικαιωμάτων των καλλιτεχνών. Με παρέμβαση του Μαξίμου στις 23 Μαρτίου κατατέθηκε στη Βουλή αιφνιδιαστική τροπολογία που συνυπέγραφαν οι βουλευτές Χριστόφορος Παπαδόπουλος, Παναγιώτης Σκουρολιάκος, Θέμης Μουμουλίδης και Νίκος Ξυδάκης και η οποία προέβλεπε τον διορισμό προσωρινού επιτρόπου για να ξεκινήσει τη διαδικασία εξυγίανσης της ΑΕΠΙ, κάτι που έγινε τελικά στις 28 Απριλίου με τον διορισμό του στελέχους της Δημόσιας Διοίκησης Μαρίας Βλάχου στη θέση της επιτρόπου. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι Παπαδόπουλος και Σκουρολιάκος θεωρούνται πιο κοντά στις θέσεις των εναπομείναν των μελών του «Μέτρον» και της ηγεσίας του υπουργείου, ενώ ο Νίκος Ξυδάκης παρευρέθηκε στη συνέντευξη Τύπου του «Άσμα 450+» και οι απόψεις του θεωρούνται κοντινές σ’ αυτές των δημιουργών.
Το γενικότερο κλίμα, ωστόσο, δεν είναι συμφιλιωτικό. Το θέμα της συνδιοίκησης εκκρεμεί, ενώ οι τόνοι έχουν ανέβει και οι δημόσιες επιστολές καλλιτεχνών έχουν πληθύνει. Κατηγορίες εκτοξεύονται εκατέρωθεν της διένεξης με τους μεν κοντινότερους στο Υπουργείο Πολιτισμού να χαρακτηρίζονται όργανα της ΑΕΠΙ και τους δε να απαντούν κάνοντας λόγο για κυνήγι μαγισσών. Στην ανακοίνωση του Τμήματος Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ, στις 14 Απριλίου, με την οποία ζητείται ο διορισμός επιτρόπου και η άμεση ψήφιση του νομοσχεδίου, απαντά σε δριμείς τόνους ο Γιάννης Γλέζος, πρόεδρος του Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης «Αυτοδιαχείριση», επειδή δίνει έμφαση στην απόδοση των εισπράξεων των πνευματικών δικαιωμάτων και όχι στη δίωξη της υπάρχουσας διοίκησης. Τόσο στην ανακοίνωση του Γιάννη Γλέζου όσο και σ’ αυτήν του «Άσμα 450+», προκρίνεται η άποψη ότι το ΥΠΠΟ, το Τμήμα Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ και κάποιοι βουλευτές προσπαθούν να «γλιτώσουν» την ΑΕΠΙ από τις πιθανές διώξεις.
Εν αναμονή της δημοσίευσης του τελικού νομοσχεδίου και των πρώτων κινήσεων για την εξυγίανση της ΑΕΠΙ, πολλοί δημιουργοί αποφεύγουν να σχολιάσουν περαιτέρω την υπόθεση. Το σίγουρο είναι ότι δύσκολα θα πέσουν οι τόνοι μετά τις εντάσεις των τελευταίων μηνών.
Στο μεταξύ, πλήθος σημαντικών –και ίσως και πιο σημαντικών– ζητημάτων πέριξ της υπόθεσης του νομοσχεδίου για τα πνευματικά δικαιώματα καταλαμβάνουν ελάχιστο χώρο στη δημόσια συζήτηση, επισκιασμένα από τη συζήτηση περί της διοίκησης και της εποπτείας της ΑΕΠΙ. Ανοιχτά είναι τα ερωτήματα σχετικά με το πώς αναμένεται να «μπαλωθούν» οι τρύπες του οργανισμού ύστερα από τόσα χρόνια κακοδιαχείρισης (με κούρεμα των οφειλόμενων σ τους δημιουργούς ή μεταφέρον τας το βάρος στους καταναλωτές), αν οι οργανισμοί θα συνεχίσουν να αιτούνται χρήματα και τι είδους χρήστες θα πληρώνουν δικαιώματα, και το σημαντικότερο όλων: τι επίπτωση θα έχει στην ψηφιακή ελευθερία η δυνατότητα άρσης του διαδικτυακού απορρήτου και μπλοκαρίσματος ιστότοπων κατευθείαν από τους παρόχους Ίντερνετ για παραβιάσεις πνευματικής ιδιοκτησίας. Μία τερατώδης πρόβλεψη στην οποία κράτος, σωματεία, οργανισμοί και δημιουργοί ομοφωνούν.
