Ερμηνεύοντας Μιχελογιαννάκη
Το κυρίαρχο σύστημα εθνικού ανδρισμού δεν είναι γραφικό. Ως υπόρρητο στήριγμα μιας κανονιστικής λογικής που δεν ορίζει μόνο φύλο, ορίζει πτυχές του εθνικού, του κοινωνικού, του οικονομικοπολιτικού. Ο ΣΥΡΙΖΑ τώρα έχει να διαλέξει.
«Καλά τι είπε;» «Βάλ’ το να το ξανακούσω». «Είδα τόσες φορές το βίντεο και, να σου πω, δεν βγάζω άκρη. Δεν φταίει η προφορά. Φταίει το παραληρηματικό του λόγου». Τόσες μέρες μετά, αυτό που μου έχει μείνει από την ομιλία του Ιωάννη Μιχελογιαννάκη στη Βουλή για τον προϋπολογισμό, δεν είναι τόσο τι είπε (για το οποίο, περισσότερα παρακάτω), αλλά το ότι καθόμασταν τόσοι άνθρωποι, ακούγαμε και ξανακούγαμε, για να καταλάβουμε πώς ακριβώς συνέδεε ο βουλευτής Ηρακλείου (πρώην ΠαΣοΚ, εκλεγμένος με τη ΔΗΜΑΡ, πλέον συνεργαζόμενος με τον ΣΥΡΙΖΑ) την ομοφυλοφιλία με το μνημόνιο. Έλεγε «θα πέσει ομοφυλοφιλία» (κατά το: θα πέσει πείνα); Ή μήπως έλεγε «Θα πέσει μέχρι και η ομοφυλοφιλία»;
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Από την ώρα που μιλάει ο Μιχελογιαννάκης στη Βουλή, 11 Νοεμβρίου, τα μπλογκ και τα παραπολιτικά σχόλια παίρνουν φωτιά. Ο βουλευτής είπε ότι το μνημόνιο θα προκαλέσει και αύξηση της ομοφυλοφιλίας, μεταφέρουν. Αρχίζει το σχετικό κάζο, τα εξοργισμένα σχόλια, η γενίκευση. Ας μην ξεχνάμε: ο Μιχελογιαννάκης έχει μόλις ανακοινώσει ότι και επισήμως είναι συνεργαζόμενος με τον ΣΥΡΙΖΑ. Μετά τον βουλευτή που αποκάλεσε τον Σόϊμπλε κουτσό και τον Στάθη Παναγούλη που παιάνισε οργή λαού, άλλος ένας βουλευτής που δίνει αφορμή να κατηγορηθεί ο ΣΥΡΙΖΑ για πολιτικό αρχαϊσμό. Κάποιοι στα σχόλια του διαδικτύου, αρχίζουν να αμφιβάλλουν: μήπως ο Μιχελογιαννάκης είπε κάτι άλλο; Τι είπε τελικά; Βάζω κι εγώ και ξανακούω. Καταγράφω κατά λέξη (και μετά από πολλές ακροάσεις):
«Και φτάνουμε [πλέον, με τα νέα μέτρα] στο σημείο να λες: Θε μου, ουαί κι αλίμονο να μην έχω παιδί … Ηρώδης… παιδοκτόνο… Ουαί κι αλίμονο να μη εϊ γυναίκα… Πάει, τελείωσε, θα δείτε την ομοφυλοφιλία και θα πέσει [μεγάλη κίνηση χεριών προς τα κάτω… αλλά μάλλον εννοεί μείωση, όχι ρίψη κακού από τον ουρανό]… δεν θα ζίνεσαι πλέον πλέον γυναίκα, θα το δείτε αυτό… συνταξιοδοτείσαι 12 χρόνια μετά…»
Όποιος έστω και λίγο έχει αναρωτηθεί σχετικά με τα ζητήματα του κοινωνικού φύλου, μπορεί πολύ εύκολα να αποκωδικοποιήσει αυτήν τη ρητορική, όσο και αν ο λόγος είναι παραληρηματικός, όσο κι αν μοιάζει βγαλμένος από ελληνική ταινία (ή, μάλλον, γι’ αυτό ακόμα περισσότερο). Για να το πω πολύ απλά: στον κώδικα κοινωνικού φύλου τον οποίον φαίνεται να υιοθετεί ο βουλευτής Μιχελογιαννάκης
α) ο γκέι είναι γυναίκα – φαντάζομαι διότι και ο ένας και η άλλη οφείλουν να «μας κάθονται»,
β) ο γκέι και η γυναίκα, αλλά και όποιος άλλος μας κάθεται, χρήζουν προστασίας,
γ) όσοι μας κάθονται πρέπει κάποια στιγμή και να κάθονται, ήτοι πρέπει να βγαίνουν νωρίς στη σύνταξη. Αλλιώς δεν θα μας κάθονται και όλη η δομή το παραδοσιακού συστήματος συγγένειας, οικογένειας και φύλου θα γίνει μαντάρα.
Κι έτσι κάπως, για όσους δεν κατάλαβαν, ο βουλευτής Ηρακλείου Μιχελογιαννάκης επανέρχεται στις ρίζες του φεμινισμού και στα βαθιά της κοινωνικής κατασκευής του φύλου και της σεξουαλικότητας. Κατανοεί, δηλαδή, αλά Μποβουάρ, ότι και στην Ελλάδα γυναίκα (και γκέι) δεν γεννιέσαι, αλλά γίνεσαι. Εντούτοις προειδοποιεί: αν συνεχίσουμε έτσι, δεν θα γίνεσαι πια, απλά διότι δεν θα συμφέρει. Λέει ουπς… μάγκες… την πατήσαμε. Πατριαρχικό βραχυκύκλωμα, ανδρογενής αντάρα. Σεξουαλική αναταραχή. Μνημονιακό πρόβλημα (και) με το φύλο.
Το κυρίαρχο σύστημα εθνικού ανδρισμού στη βάση του οποίου κανείς μπορεί όχι μόνο να σκεφτεί αυτές τις γραμμές, αλλά και να τις εκφωνήσει από το βήμα του κοινοβουλίου, το γνωρίζω καλά. Και γι’ αυτό εξεγείρομαι κάθε φορά που θεωρείται και λίγο γραφικό και εν πολλοίς ξεπερασμένο• δεν είναι. Ως υπόρρητο στήριγμα μιας κανονιστικής λογικής που δεν ορίζει μόνο φύλο, ορίζει και πτυχές του εθνικού, του κοινωνικού, του οικονομικοπολιτικού, καθόλου γραφικό δεν είναι. Και δεν τελειώνετε μαζί του όταν έτσι το ονομάζετε.
Το ζήτημα είναι εξόχως πολιτικό – και σίγουρα δεν εξαντλείται στα νεοφιλελεύθερα αντανακλαστικά που δυστυχώς ταιριάζουν στο ίντερνετ, αμολώντας έναν δεκάρικο περί δικαιωμάτων και απελευθέρωσης, και μια ειρωνεία εναντίον των οπισθοδρομικών και των μη καθωσπρέπει. Ίσα ίσα, αυτή η αντίδραση είναι πολύ περισσότερο μέρος του προβλήματος από όσο θέλει να νομίζει.
Αν τόσους ανθρώπους μάς έκοβε να καταλάβουμε τι έφα Μιχελογιαννάκης, δεν είναι γιατί θέλαμε να κάνουμε την τρίχα τριχιά, ούτε και για να επαναλάβουμε το υποτιμητικό «να τον χαίρονται αυτοί που τον ψηφίζουν». Ούτε καν γιατί γυρεύαμε να πείσουμε τον ΣΥΡΙΖΑ να μη συνεργαστεί, ή να του ζητήσει να κάνει δήλωση διόρθωσης. Να διορθώσει, με μια ανακοίνωση, τι; Του λόγου του (και της πολιτικοκοινωνικής λογικής) τη βαθεία δομή;
Φωτογραφία: Νίκος Λιμπερτάς / SOOC
Γράφω σε μια εποχή που η Χρυσή Αυγή μεγαλώνει ακριβώς γιατί κολακεύει αυτές τις βαθιές δομές, οι Ανεξάρτητοι Έλληνες ακριβώς γιατί τις εξωραΐζουν, ενώ το ΠΑΣΟΚ έχει καταρρεύσει και γιατί τις εξέθρεψε τόσο πολύ ώστε να φαίνεται ότι τώρα ασυγχώρητα τις έχει θέσει σε κίνδυνο. Και γράφω σε μια στιγμή κρίσης κατά την οποία ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να αποφασίσει, αυτές ακριβώς τις υποδόριες στρατηγικές, αυτές που μας φαίνονται και λίγο γλυκές, και λίγο λαϊκές, και λίγο ελληνοκάβλικες, και λίγο εντάξει, να δει τι θα τις κάνει. Και δεν εννοώ να πάρει ξεκάθαρη κριτική θέση μόνο σχετικά με τα εθνικά στερεότυπα φύλου/σεξουαλικότητας. Σκέφτομαι και την τσιμενταρισμένη εθνική ταυτότητα, τη μυωπική εθνική ιστορία, το ρόλο της οικογένειας, το ρόλο της θρησκείας, την ιδεολογία της μοναδικότητας του «εθνικού πολιτισμού», την ελληνική εξαίρεση, τον δομικό ρατσισμό, την παράδοση της εθνοαφηγητικής μισαλλοδοξίας. Σκέφτομαι πώς όλες αυτές οι κατηγορίες συνδέονται, και πώς επίσης οργάνωσαν και οργανώνουν κατεστημένες μορφές οικονομικοπολιτικής αναπαραγωγής. Αναζητά ο ΣΥΡΙΖΑ τον πολιτικό πολιτισμό που θα επιτρέψει την αποδόμησή τους, ή κάθεται και παίζει τις (κρητικές) κουμπάρες;
Ή, με άλλα λόγια: υπάρχει μια ρητορική που δένει κατά σύστημα εθνικό παραδοσιακό βίο με κουλτούρα κεκτημένων που χάνονται από τα μνημόνια. Τη χτυπάνε και τη γελοιοποιούν οι νεοφιλελεύθεροι, γιατί εκεί είναι και το σουξέ τους. Όμως τη χτυπάνε επιδερμικά, και φαίνονται πολύ έτοιμοι να στηρίξουν τη λογική της αναπαραγωγής της. Καταγγέλλουν τις παλιές στατικές ταυτότητες και το σαθρό «σύστημά» τους, αντιπροτείνοντας όμως νέες, «φιλελεύθερες», και ομοίως συστημικές. Και για τους μεν και για τους δε, δηλαδή, στόχος πάντα ο ίδιος: κάποιου τύπου συστημική ταυτότητα θα καλείται πάντα να στηρίζει οικονομίες «ανάπτυξης», ιδεολογίες μελλοντικότητας και διαχείριση ανισότητας μέσα από αφηγήσεις ισοτιμίας. Αν ο βουλευτής ταράζεται που κόβοντας επιδόματα χαλάει το κοινωνικοοικονομικό σύστημα φύλου στο οποίο έχει επενδύσει, o νεοφιλελεύθερος μπλογκάκιας φωνάζει «ακούστε τον βλάχο, προσέβαλε τους γκέι», διότι η τρέντι βερσιόν γκέι που αυτός πολύ προτιμά, βοηθάει και το σύστημα της αγοράς που ο ίδιος θέλει να προωθήσει.
Ο ΣΥΡΙΖΑ τώρα έχει να διαλέξει. Ή αυτόν το λόγο (του «εθνικά παραδοσιακού και του κεκτημένου») θα κάτσει και θα τον ενσωματώσει, εισπράττοντας λαϊκή δυσαρέσκεια και ρίχνοντας ελληνομαγκιά στον αυτόματο μεταφραστή ψήφων. Είτε θα βρει μια τρίτη οδό, ριζοσπαστικής, γενεαλογικής κριτικής. Και καθώς θα μεταμορφώνεται σε κόμμα θέσεων και ριζοσπαστικής πολιτικής, θα έχει φροντίσει, και τις κουμπάρες, και το λόγο του εθνοπαραδοσιακά κεκτημένου, εκ των προτέρων να αποκλείσει.
