Μια Αποκάλυψη μικρής κλίμακας
Υπάρχει ένα οριακό είδος ανθρωπομορφισμού που δεν προβάλλει απλώς ιδιότητες, συναισθήματα και σκέψεις σε έμψυχα και άψυχα, αλλά, όπως στη μυθολογία, αναγνωρίζει σε ορισμένα ζώα παραδειγματικές εκδοχές της ανθρώπινης κατάστασης. Κι αν βλέπουμε στα πρωτεύοντα, με κάποια υπεροψία και δαρβινική μεταφυσική, τα ατελή σχεδιάσματα της εξελικτικής μας πορείας ή με διονυσιακό θαυμασμό στα δελφίνια μια αγνή και αμόλυντη από τον πολιτισμό ενάλια παραλλαγή του homo sapiens, ένα ζώο αποτελεί την κατεξοχήν ενσάρκωση της ζοφερής πλευράς μας, τη μετωνυμία για εκείνο το κομμάτι που δεν εμφανίζεται παρά μόνον φευγαλέα και τρέφεται με ό,τι ρυπαρό. Οι κατσαρίδες είναι οι πλησιέστεροι συγγενείς του σκοτεινού ανθρώπου, κι εκεί οφείλεται η αποστροφή για τη μολυσματική ευελιξία τους, τις αποικίες τους, τους ύπουλους πληθυσμούς τους, που πολλαπλασιάζονται στις πιο ανήλιαγες, υγρές και βρώμικες χαραμάδες: αναδιπλασιάζουν την ντροπή, το φόβο και την έλξη που μας ασκούν οι επιθυμίες και τα πάθη μας. Άλλωστε, η κοινή αφήγηση πως θα ζήσουν στους αιώνες, πως αποτελούν το πιο ανθεκτικό και ευπροσάρμοστο ζώο του πλανήτη δεν βασίζεται σε μια εντομολογική βεβαιότητα. Είναι η μαύρη ελπίδα πως, παρ’ όλη την καταστροφή και τον όλεθρο, το μόνο πλάσμα που θα επιβιώσει θα είναι ο άνθρωπος, όχι ως φωτεινός και δοξαστικός κυρίαρχος, αλλά στην πιο χαμερπή πλέον του μορφή. Είναι ο καταστατικός μύθος του νεωτερικού ανθρώπου, η μεταμόρφωση του Κάφκα ως εισόδεια τελετή στη σύγχρονη συνθήκη. Παρεμπιπτόντως, η μεταφραστική δυσκολία ήδη από την πρώτη πρόταση του καφκικού κειμένου –σε τι μεταμορφώθηκε ο Γκρέγκορ Σάμσα; σε κατσαρίδα, ζωύφιο, ή έντομο;– προδίδει την αμηχανία μπροστά σε μια καινοφανή μεταφορά που δεν είναι γλωσσικά αυτονόητη, επειδή δεν έχει ακόμη ριζώσει εννοιολογικά. Ας μην παραβλέπουμε πως και το ίδιο το όνομα της κατσαρίδας είναι σχετικά πρόσφατο, παραφθορά της κανθαρίδας, ζωύφιο αρχικά του σταριού, που ο πραγματικός και συμβολικός της βιότοπος εξελίχθηκε με τη γέννηση του αστικού τοπίου.
Δεν είναι πάντως η κατσαρίδα το μόνο γκροτέσκο πλάσμα στο οποίο αναγνωρίζουμε την αινιγματική εκπροσώπηση των πιο δυσοίωνων ενορμήσεών μας. Έχω σταθεί μάρτυρας της εξής μικρής κλίμακας βιβλικής παραβολής. Στρατιώτης τότε, εκτελώ νυχτερινή υπηρεσία σε μια σκοπιά μέσα στα δάση, πλάι στην κοίτη του Αξιού. Το φυλάκιο, υπερυψωμένο και ασβεστωμένο, ένας ατομικός πυργίσκος τριών μέτρων, για να έχει, υποτίθεται, ο σκοπός εποπτεία του περιβάλλοντος. Φοβισμένος από το σκοτάδι και τους θορύβους του δάσους, παιδί της πόλης, έχω κατέβει και περπατώ γύρω από το φυλάκιο, προσπαθώντας να διασκεδάσω την αγωνία μου μέχρι να ξημερώσει. Αίφνης ακούω ένα θόρυβο σαν να έπεσε μια σταγόνα βροχής σε ξερά φύλλα. Δεν δίνω σημασία κι ύστερα από λίγο ακούω πάλι τον ίδιο ήχο, αυτήν τη φορά επαναλαμβανόμενο. Δεν βρέχει όμως κι αρχίζω να ταράσσομαι. Ο θόρυβος γίνεται όλο και συχνότερος, οι επαναλήψεις περισσότερες. Δεν μπορώ να καταλάβω την προέλευσή του, μέχρι που στρέφω το βλέμμα μου στη σκοπιά: προσελκυμένα από την υγρασία και τον ασβέστη, αναρίθμητα μαύρα σκουλήκια από αυτά που αναδιπλώνονται μόλις τα ακουμπήσεις, έχουν καλύψει τους τοίχους, σκαρφαλώνουν, έρπουν το ένα πάνω στο άλλο, φτιάχνουν ακατανόητα μορφώματα, πολλαπλασιάζονται, χάνουν την ισορροπία τους και πέφτουν στο έδαφος.
Θυμήθηκα την ιστορία αυτή καθώς οι απειλές του Τριανταφυλλόπουλου για μια τάχα αποκάλυψη κατέλαβαν αίφνης μεγάλο μέρος του δημόσιου λόγου και πολλαπλασιάστηκαν κάθε λογής σπερμολογίες και υπονοούμενα. Η δημοσιογραφία αυτή τριάντα χρόνια τώρα δεν είχε μόνον πομπούς ενός σήματος χωρίς αποδέκτες. Είχε κοινό, είχε συνομιλητές και συνενόχους. Που ακόμη και σήμερα πολλοί, από την Αριστερά και τη Δεξιά, αναδιπλώνονται, όταν τους ακουμπήσεις, σκαρφαλώνουν ποιος ξέρει προς ποια κατεύθυνση, έρπουν ο ένας πάνω στον άλλον, φτιάχνουν ακατανόητα μορφώματα. Όχι κάτι ξένο. Ζοφερές εκδοχές της ανθρώπινης συνθήκης, που το μόνο που γνωρίζουν είναι πώς να αναδιπλασιάζουν την ντροπή και το φόβο που νιώθουν από τα ίδια τους τα πάθη.
