Μαρία Καδόγλου: «Η κινηματική ορμή στη Χαλκιδική έχει ξαναρχίσει να εμφανίζεται»

Πώς υποδέχθηκε η τοπική κοινωνία την προοπτική  της εξόρυξης στις απαρχές της σημερινής ιστορίας;

Η Ελληνικός Χρυσός είχε αγοράσει τα μεταλλεία τον Δεκέμβριο του 2003. Σιγά-σιγά ο Δημήτρης Κούτρας (σ.σ.: κορυφαίο στέλεχος της ΑΚΤΩΡ και της ΕΛΛΑΚΤΩΡ, εκ των συνεταίρων στην Ελληνικός Χρυσός ΑΕ μαζί με την εταιρεία ΑΚΤΩΡ). και η ΑΚΤΩΡ, που ήταν οι αρχικοί ιδιοκτήτες, άρχισαν να πουλάνε κομμάτια της σε ξένες εταιρείες και τελικά το 95% έφτασε στα χέρια της καναδικής European Goldfields, η οποία μόλις κατάφερε να πάρει την έγκριση περιβαλλοντικών όρων, πουλήθηκε ολόκληρη στην Eldorado. Είναι ίδιο το σχέδιο της εξόρυξης από το 2006 και μετά με άλλη μητρική εταιρεία.

Το 2006 μόνο η Μεγάλη Παναγία αντιδρούσε μαζικά και μάλιστα την εποχή εκείνη ήταν και πλειοψηφία οι αντιδρώντες στην επένδυση. Η πρώτη συγκέντρωση ενημέρωσης που έγινε Δεκέμβριο του 2006 είχε απίστευτα πολύ κόσμο. Τα επόμενα χρόνια, ωστόσο, δεν υπήρχε πολύ μεγάλη κινητοποίηση, μέχρι που φτάνουμε στο 2010, στην κατάθεση της κανονικής μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Εκεί αρχίζουν να απλώνονται οι κινητοποιήσεις και φτάνουν και στην Ιερισσό, η οποία μέχρι τότε ήταν μάλλον αμέτοχη. Αρχές του 2011 στην Ιερισσό έγινε η πρώτη μεγάλη διαδήλωση με 3.000 ανθρώπους. Όταν κατατέθηκε η μελέτη, έγινε κατανοητό και εδώ ότι αυτό το πράγμα δεν αφορά μόνο τη Μεγάλη Παναγία που είναι δίπλα στις Σκουριές, αλλά αφορά όλη την περιοχή, γιατί η Ιερισσός και όλα τα χωριά κάτω από εδώ υδρεύονται από το ίδιο βουνό, από τις Σκουριές. Και άρα έτσι ξεκίνησε το μαζικό κίνημα.

Όλα αυτά τα χρόνια, από το 2006 μέχρι το 2010, μπορεί να μη γίνονταν μεγάλες κινητοποιήσεις, αλλά δράσεις ενημέρωσης μέσα στα χωριά γίνονταν συνεχώς. Ο κόσμος είχε δικτυωθεί και είχε αρχίσει να κινητοποιείται ενάντια σ’ αυτό το πράγμα, αλλά ξέσπασε όταν ήρθε η μελέτη και είδαμε και όλες τις μεθοδεύσεις για την έγκρισή του, αρχικά σε επίπεδο νομαρχίας. Ήρθε λοιπόν για «διαβούλευση» από την τοπική κοινωνία μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων τον Σεπτέμβριο του 2010. Ήταν μέσα σε προεκλογική περίοδο, λίγο πριν από τις δημοτικές εκλογές του Οκτωβρίου. Ο εδώ δήμος είπε ότι εμείς δεν μπορούμε να αποφασίσουμε γι’ αυτό το πολύ μεγάλο έργο το οποίο θα επηρεάσει όλη την περιοχή για πολλές δεκαετίες που θα έρθουν, αλλά αυτό θα πρέπει να είναι έργο της επόμενης δημοτικής αρχής. Και δεν πήρε θέση.

Εν τω μεταξύ, η νομοθεσία απαιτεί γνωμοδότηση μόνο από το νομαρχιακό συμβούλιο – τότε είχαμε ακόμα νομαρχία. Ο «Καλλικράτης» επρόκειτο να τεθεί σε εφαρμογή από τον Ιανουάριο του 2011. Δηλαδή είχαμε δημοτικές εκλογές για περιφερειακό συμβούλιο, ενώ είχαμε ακόμα νομαρχία. Από την 1η Ιανουαρίου θα καταργούνταν το νομαρχιακό συμβούλιο και θα είχαμε πλέον αιρετή περιφέρεια. Που σημαίνει ότι το νομαρχιακό συμβούλιο Χαλκιδικής, το οποίο συνεδρίασε στο τέλος Δεκεμβρίου του 2010 και πήρε απόφαση γι’ αυτό το εξαιρετικά σοβαρό θέμα, δεν έπρεπε να γνωμοδοτήσει, έπρεπε να το παραπέμψει στην επόμενη αρχή.

Υπήρξε, κατά τη γνώμη μας, μια μεθόδευση για να πάρει η εταιρεία τη θετική γνωμοδότηση από το νομαρχιακό συμβούλιο. Μέσα στις δημοτικές εκλογές, κανείς δεν είχε χρόνο όχι μόνο να μελετήσει τη μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, αλλά ούτε καν να την κοιτάξει. Η νομοθεσία λέει ότι η μελέτη κατατίθεται στο σχετικό γραφείο του νομαρχιακού συμβουλίου και όποιος πολίτης ή φορέας θέλει να ενημερωθεί, πηγαίνει από εκεί, παίρνει αντίγραφο και έχει ένα χρονικό διάστημα για να εκφράσει τις πιθανές αντιρρήσεις. Αμέσως μόλις μάθαμε ότι κατατέθηκε, πήγαμε και την πήραμε και την είχαμε στο σπίτι μας για περίπου δύο μήνες. Στο ενδιάμεσο γινόταν ο κακός χαμός με τις δημοτικές εκλογές και κανείς δεν ασχολούνταν με τίποτε άλλο. Όλοι οι εν ενεργεία δημοτικοί και νομαρχιακοί σύμβουλοι, οι οποίοι είναι οι πολιτικοί άνδρες της περιοχής και θα έπρεπε να ασχοληθούν με αυτήν τη μελέτη να δουν τι λέει, ήταν απασχολημένοι με την εκλογή τους. Όταν επιστρέψαμε τη μελέτη, ρωτήσαμε τον υπάλληλο αν τη ζήτησε κανείς και μας είπε όχι. Κανείς δεν είχε ασχοληθεί. Μα κανείς. Και λίγες ημέρες μετά, συνεδρίασε ένα νομαρχιακό συμβούλιο, το οποίο ομόφωνα ενέκρινε την εισήγηση του νομάρχη Αστέρη Ζωγράφου, χωρίς κανείς να έχει ιδέα τι ήταν αυτό που ενέκρινε.

Αυτό προκάλεσε την οργή της τοπικής κοινωνίας; Ξέρουμε σήμερα ότι όσοι εναντιώνονται στα σχέδια της Eldorado έχουν αρκετά να πουν και για τον τρόπο που χειρίστηκε το θέμα η τοπική αυτοδιοίκηση.

Μπροστά σε όλη αυτή την κοροϊδία, οι κινητοποιήσεις άρχισαν να φουντώνουν. Αρχές του 2011, έχουμε μία πολύ μεγάλη κινητοποίηση στην Ιερισσό – τόσο μεγάλες που ήταν έκπληξη και για εμάς που συμμετείχαμε στη διοργάνωση. Δεν περιμέναμε τέτοιο πράγμα. Τρίβαμε τα μάτια μας δηλαδή.

Η διαδήλωση αφορούσε την εξόρυξη χρυσού. Πάντα υπήρχαν κάποιες διαφορετικές απόψεις ως προς την υφιστάμενη δραστηριότητα. Δηλαδή για το μεταλλείο των Μαύρων Πετρών, που είναι το παλιό μεταλλείο, ήδη δούλευε, ήδη δούλευαν άνθρωποι, υπήρχαν πολλές απόψεις γι’ αυτό το θέμα στο κίνημα: άλλοι λέγαν ότι έπρεπε να συνεχιστεί η υπάρχουσα δραστηριότητα, αλλά να μην επεκταθεί στις Σκουριές, άλλοι λέγαν ότι πρέπει να σταματήσουν όλα, γιατί αν δεν σταματήσουν όλα και δεν μπει ένα οριστικό τέλος σ’ αυτή τη δραστηριότητα δεν θα ησυχάσουμε ποτέ. Όλα αυτά ουσιαστικά έληξαν όταν ήρθε η έγκριση περιβαλλοντικών όρων, η οποία αφορούσε ένα πολύ συγκεκριμένο σχέδιο το οποίο περιλάμβανε και τις Σκουριές και την Ολυμπιάδα και τις Μαύρες Πέτρες. Από εκεί και πέρα, όλοι αυτοί –μεταξύ των οποίων και η σημερινή δημοτική αρχή– που λέγανε «ναι στην υφιστάμενη δραστηριότητα, όχι στις Σκουριές», είναι τελείως εκτός θέματος γιατί έχουμε μπροστά μας ένα συγκεκριμένο και εγκεκριμένο σχέδιο. Το υπόλοιπο είναι απλά ευχολόγιο. Το «εμείς θα θέλαμε να είχε εξαιρεθεί το παλιό Μεταλλείο και να φύγουν οι Σκουριές» είναι μόνο ευχολόγιο.

Το παλιό μεταλλείο για το οποίο συζητάμε είναι κάτω από ένα χωριό και το χωριό αυτό, από το 2000 που ξεκίνησε η εξόρυξη της TVX, έχει πάρα πολύ σοβαρά προβλήματα. Τα περισσότερα σπίτια έχουν αποκτήσει ρωγμές, οι οποίες αυξάνονται συνεχώς, είναι ουσιαστικά κομματιασμένα. Δημιουργούνται επίσης ρωγμές και πτυχώσεις στους δρόμους, οι οποίες προφανώς είναι συνέπεια των μεταλλευτικών δραστηριοτήτων που γίνονται ακριβώς από κάτω.

Υπάρχει η άποψη που λέει ότι οι επιπτώσεις της υπόγειας εξόρυξης είναι μικρότερες. Είναι μικρότερες σε βαθμό οπτικής όχλησης και είναι και πολύ μικρότερη η κλίμακα της δραστηριότητας. Βεβαίως, έχει πολύ σημαντικές επιπτώσεις στους υδατικούς πόρους, τις οποίες ήδη τις ζούμε. Αλλά τέλος πάντων η παλιά δραστηριότητα ήταν κάτι το οποίο αν είχε μια φθίνουσα πορεία, πολύς κόσμος θα μπορούσε να το δεχθεί. Αν είχε ερωτηθεί. Δεν ρωτήθηκε.

Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία, για την εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων, το ενδιαφερόμενο κοινό πρέπει να συμμετέχει στη διαδικασία λήψης αποφάσεων από τα πολύ αρχικά στάδια, προτού ληφθεί οποιαδήποτε απόφαση. Δηλαδή, θα έπρεπε το ενδιαφερόμενο κοινό, όλοι εμείς, να έχουμε συμμετάσχει σε διαβουλεύσεις ήδη από τότε που κατατέθηκε το επενδυτικό σχέδιο, το 2006. Αλλά αυτό στην ελληνική νομοθεσία περιέργως δεν έχει ενσωματωθεί και το μόνο στάδιο στο οποίο προβλέπεται η γνωμοδότηση της τοπικής κοινωνίας είναι 60 ημέρες μετά την κατάθεση της μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Όταν όμως έχουμε φτάσει στη μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων σημαίνει ότι έχει τελειώσει ήδη το στάδιο της προμελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων, έχει πάρει ήδη μια θετική γνωμοδότηση από το αρμόδιο υπουργείο, έχει πάρει γνωμοδοτήσεις από ένα πολύ ευρύ φάσμα αρμόδιων, λιγότερο αρμόδιων και τυπικά αρμόδιων υπηρεσιών και για όλα αυτά τα πράγματα η τοπική κοινωνία είναι πλήρως στο σκοτάδι. Δεν έχει την παραμικρή ενημέρωση και φυσικά την παραμικρή συμμετοχή.

Μέχρι σήμερα δεν έχει υπάρξει κάποιο στάδιο στο οποίο να ρωτήθηκε η τοπική κοινωνία. Η μόνη συμμετοχή που προβλέπει η ελληνική νομοθεσία είναι μέσα στο στάδιο της εκτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της μελέτης αυτούς τους δύο μήνες. Το χρονικό διάστημα των δύο μηνών όμως είναι ένα ανέκδοτο για τη μελέτη 4.000 σελίδων με ένα κάρο σχέδια, διαγράμματα κτλ. Οι αρμόδιοι πολίτες και οι εκπρόσωποί τους θα έπρεπε μέσα σε δύο μήνες να διαβάσουν όλη αυτή την τεράστια μελέτη, να την κατανοήσουν, να εντοπίσουν τα πιθανά προβλήματα και να κάνουν εγγράφως τις παρατηρήσεις τους. Αυτό είναι εντελώς αδύνατον. Εμείς δώσαμε τη μελέτη στο ΤΕΕ και το Συμβούλιο Περιβάλλοντος του ΑΠΘ, που και τα δύο αυτά όργανα έκαναν μήνες για να βγάλουν γνωμοδότηση. Η γνωμοδότηση και των δύο ήταν αρνητική για τη μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, αλλά καμία παρατήρηση δεν ελήφθη υπ’ όψιν. Και φτάσαμε στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων, η οποία περιλαμβάνει τα πάντα. Ακριβώς όπως τα ήθελε η εταιρεία, χωρίς καμία αλλαγή.

Τα προβλήματα αυτής της μελέτης, της συγκεκριμένης πλέον, άρχισαν να εμφανίζονται στη συνέχεια, μετά την έγκριση. Αλλά μετά την έγκριση δεν μπορούσαμε πλέον να κάνουμε τίποτα. Δεν υπάρχει δηλαδή θεσμική διαδικασία μέσω της οποίας να μπορεί να αλλάξει αυτό το σχέδιο που έχει ήδη εγκριθεί.

Μετά την έγκριση και στα χρόνια που ακολούθησαν, βγήκαν στην επιφάνεια ένα σωρό πράγματα, το βασικό των οποίων –που είναι και το επίμαχο θέμα των ημερών– είναι η μέθοδος της ακαριαίας τήξης (flash smelting), η μεταλλουργική μέθοδος που υποτίθεται ότι θα έβγαζε καθαρά μέταλλα από τα συμπυκνώματα Ολυμπιάδας και Σκουριών. Είναι επίσης η καταστροφή μιας τεράστιας έκτασης αρχέγονου δάσους• η ύπαρξη αμιάντου στις Σκουριές, κάτι που απέκρυψε η εταιρεία μέχρι να την εντοπίσει το Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών το 2016• τα φράγματα απόθεσης επικίνδυνων αποβλήτων, με το ένα να είναι χτισμένο πάνω σε παλιό σεισμικό ρήγμα και τα άλλα δύο να είναι σε κοντινή απόσταση απ’ αυτό• ο μη-χαρακτηρισμός των αποβλήτων. Και πολλά ακόμα που σιγά-σιγά ήρθαν στην επιφάνεια.

Αυτές οι παραβάσεις διαπιστώθηκαν και κυκλοφόρησαν στην τοπική κοινωνία. Η εταιρεία επιχείρησε ποτέ να κατευνάσει τις ανησυχίες της;

Η εταιρεία δεν έχει προσπαθήσει ποτέ να επικοινωνήσει με τους κατοίκους που αντιδρούν. Το 2006 είχε γίνει μια εκδήλωση ενημέρωσης στη Μεγάλη Παναγία. Ο Δήμος Μεγάλης Παναγίας είχε πάρει τότε μια απόφαση κατά της εξόρυξης στις Σκουριές και κάπου κατά την άνοιξη του 2007 η εταιρεία έκανε τη μία και μοναδική εκδήλωση ενημέρωσης που έχει γίνει ποτέ για το επενδυτικό της σχέδιο. Εκεί τα βρήκε σκούρα από τους κατοίκους, οι οποίοι έκαναν ερωτήσεις τις οποίες δεν μπορούσαν να απαντήσουν. Τα στελέχη και οι επιστήμονες της εταιρείας τα μάζεψαν κι έφυγαν και δεν ξανάκαναν ποτέ καμία απόπειρα να ενημερώσουν ή να επικοινωνήσουν με τον κόσμο που έχει εύλογες ανησυχίες γι’ αυτό το τεράστιο έργο που πάει να γίνει στην περιοχή. Η εταιρεία περιχαρακώθηκε στο ότι έχει έγκριση περιβαλλοντικών όρων και άρα μπορεί να κάνει ό,τι θέλει να κάνει – και τέλος. Από εκεί και μετά είχαμε απλά μια προσπάθεια επιβολής του έργου με τη γνωστή καταστολή και όλα τα τραγικά πράγματα που βιώσαμε από το 2012 και μετά.

Ο προηγούμενος διευθυντής της εταιρείας, ο Θεοδωρακόπουλος, έχει δηλώσει πολλάκις ότι έχουν κάνει πάρα πολλές προσπάθειες και έχουν απευθύνει πολλές προσκλήσεις στους κατοίκους για συζήτηση, τις οποίες αρνούνται. Αυτό είναι απολύτως ψευδές. Δεν έχει γίνει καμία τέτοια προσπάθεια. Αλλά και να είχε γίνει, εμείς δεν δεχόμαστε ως συνομιλητή την εταιρεία• μόνο το Δημόσιο. Δεν θέλουμε ιδιωτικές κουβέντες, θέλουμε όλα να είναι ανοιχτά και στο φως. Όμως, όσες φορές γίνεται κάποια δημόσια συζήτηση –για παράδειγμα, στην τηλεόραση– για το επενδυτικό σχέδιο της εταιρείας, όλα αυτά τα χρόνια, ποτέ μα ποτέ η εταιρεία δεν έχει δεχθεί να κάτσει απέναντι σε ανθρώπους που γνωρίζουν καλά το θέμα από τη δική μας την πλευρά. Τους αρέσει ο μονόλογος. Μιλούν για το έργο μόνο εκεί που είναι ασφαλείς, τόσο από τους δημοσιογράφους όσο κι από τους υπόλοιπους συμμετέχοντες στη συζήτηση, ότι δεν θα τους γίνουν ερωτήσεις που δεν πρέπει. Η εταιρεία δέχεται να μιλήσει μόνο αν έχει εξασφαλισμένο ότι δεν θα της γίνουν ερωτήσεις που δεν μπορεί να απαντήσει.

Ακολούθησε η εταιρεία κάποια στρατηγική διείσδυσης  στην τοπική κοινωνία;

Φυσικά και έχουν στρατηγική στο πώς διαλέγουν τους εργαζόμενους. Καταρχάς προσλαμβάνουν μέλη των οικογενειών που έχουν υψηλή θέση στην τοπική κοινωνία: τη γυναίκα του διοικητή του αστυνομικού τμήματος, την κόρη του παπά, την κόρη του δασάρχη, τον γιο του διευθυντή του Κέντρου Υγείας κ.ο.κ. Εν συνεχεία προσλαμβάνουν όποιον –κυριολεκτικά όποιον– από τα χωριά που αντιδρούν, κυρίως από την Ιερισσό. Από την Ιερισσό παίρνουν όποιον δέχεται να πάει για να σπάσουν την αντίδραση. Επίσης παίρνουν μέλη των οικογενειών που είναι αντίθετες στην επένδυση.

Στη Στρατονίκη, για παράδειγμα, όταν έσκαβε η TVX, ήταν όλοι κατά της εξόρυξης και ήταν κάθε βράδυ έξω στον δρόμο και φώναζαν, με όλες τις γνωστές ιστορίες: αστυνομία, ΜΑΤ κτλ. Η καινούργια εταιρεία, με το που ήρθε –το 2005 έβαλε σε λειτουργία ξανά το παλιό μεταλλείο των Μαύρων Πετρών– το πρώτο πράγμα που έκανε ήταν να προσλάβει κόσμο από τη Στρατονίκη. Διαλέγουν παιδιά από μεγάλα σόγια, ώστε περισσότερα στόματα να σταματήσουν να μιλάνε. Με ένα μέλος από κάθε οικογένεια κλείνουν τα στόματα όλων των υπόλοιπων μελών. Ακολούθησαν δηλαδή μια πολιτική προσλήψεων με αποκλειστικό στόχο τη διαίρεση και την καταστολή της αντίδρασης. Κανείς δεν εκπλήσσεται μ’ αυτές τις προσλήψεις. Το θεωρούμε δεδομένο ότι αυτή είναι μία από τις στρατηγικές της εταιρείας για να πετύχει τον στόχο της διαμόρφωσης κοινωνικής συναίνεσης.

Έτσι, αυτή τη στιγμή στη Στρατονίκη, υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που ξέρουμε ότι είναι αντίθετοι σ’ αυτή την ιστορία, αλλά δεν μιλάνε πια γιατί μπορεί να δουλεύει ο γιός ή ο αδερφός ή ο πατέρας. Το ίδιο έχει γίνει σ’ όλη την περιοχή. Επίσης, παίρνουν ανθρώπους με συμβάσεις ορισμένου χρόνου και όταν λήγουν αυτές οι συμβάσεις δεν τις ανανεώνουν, παίρνουν άλλους. Το αποτέλεσμα είναι όλος ο κόσμος να είναι στην αναμονή της πρόσληψης ή της επαναπρόσληψης. Γιατί σ’ αυτούς που δεν ανανεώνει τη σύμβαση τους λέει «θα σε ξαναπάρω όταν…» και ο άλλος ζει με την ελπίδα ότι θα τον ξαναπάρουν, παρότι αυτό δεν συμβαίνει. Κρατάει έτσι κι αυτούς και τις οικογένειές τους με το μέρος της.

Αν εξαιρέσεις αυτούς που πήραν στην αρχή για τις Μαύρες Πέτρες, από το 2012 και μετά ξεκινούν οι προσλήψεις για Σκουριές και Ολυμπιάδα. Το 2012 είναι που ξεκινούν και οι πολύ μεγάλες αντιδράσεις. Η πρώτη ενέργεια της Eldorado, με το που ανέλαβε τα μεταλλεία, ήταν ουσιαστικά μια πράξη βίας. Ήταν η καταστροφή του φυλακίου στις 20/3/2012. Τότε ήταν κάποιοι αντιδρώντες στο βουνό, 30 άτομα. Η εταιρεία έκλεισε κανονικά το εργοστάσιο και έστειλε όλους τους εργαζόμενους επάνω στις Σκουριές με λεωφορεία της εταιρείας για να διώξουν τους «ανεπιθύμητους», δηλαδή τους ανθρώπους που ήταν εκεί για να προσέχουν τις κινήσεις της εταιρείας. Έπεσε πολύ ξύλο εκείνη τη μέρα. Η αστυνομία ήταν εκεί. Ενώ επέτρεψε στα λεωφορεία της εταιρείας να ανεβούν, εμπόδισε τους κατοίκους.

Εκείνο το περιστατικό ήταν ουσιαστικά η αρχή για πάρα πολλά πράγματα. Από εκεί και μετά, δυνάμωσαν οι κινητοποιήσεις. Λίγες μέρες μετά, στις 25/3, και με αιτία αυτό το γεγονός είχαμε την πρώτη πολύ μεγάλη κινητοποίηση στο Χοντρό Δέντρο, στις Σκουριές. Είχαμε την αρχή της αστυνομικής καταστολής. Σε εκείνη τη διαδήλωση ήταν η πρώτη φορά που είδαμε την αστυνομία να δρα σαν ιδιωτική ασφάλεια της εταιρείας και να εμποδίζει τον κόσμο να πλησιάσει το βουνό. Ήταν η πρώτη φορά που είδαμε εργαζόμενους απέναντι στους υπόλοιπους κατοίκους – και ήταν πολύ τρομακτικό. Αυτοί οι άνθρωποι, τους έστειλε η εταιρεία για να χτυπήσουν. Φάνηκε δηλαδή ότι ο διχασμός των κατοίκων ήταν μέσα στους στόχους, στη στρατηγική της εταιρείας. Η Eldorado από την αρχή φάνηκε ότι θέλει να επενδύσει στον διχασμό.

Από εκείνη τη μέρα και μετά, καταλάβανε το βουνό, άρχισαν να βάζουν κάγκελα, αγκαθωτά συρματοπλέγματα, σεκιουριτάδες, μπάρες στους δρόμους, κάμερες επάνω στα δέντρα – μόνο καναδική σημαία δεν έβαλαν. Η αντιπαράθεση περνάει έκτοτε σε ένα τελείως διαφορετικό επίπεδο. Έχουμε πλέον μία δύναμη κατοχής πάνω στο βουνό, είναι πλέον ξεκάθαρο. Οι κάτοικοι δεν μπορούν να περάσουν με τα αυτοκίνητα από τον δημόσιο δρόμο για να πάνε στα κτήματά τους. Πάνω στο βουνό που ήταν δικό σου και ελεύθερο μέχρι εκείνη τη στιγμή, από μία συγκεκριμένη μέρα και μετά δεν είναι πλέον ελεύθερο• είναι επικράτεια της εταιρείας και κάθε φορά που θέλεις να περάσεις έχεις απέναντί σου τον σεκιουριτά –με κουκούλα κιόλας– που σε κινηματογραφεί. Όποιος πλησιάζει το βουνό κινηματογραφείται ανοιχτά. Σου ζητάνε ταυτότητα: τι θέλεις, ποιος είσαι, γιατί θες να περάσεις. Σε δημόσιο δρόμο όλο αυτό. Σε μέρος που δεν ανήκει στην εταιρεία. Αυτό το γεγονός από μόνο του δημιουργεί αγανάκτηση. Λίγο-λίγο, τα συρματοπλέγματα επεκτείνονται αριστερά και δεξιά των δρόμων. Η εταιρεία αποκόπτει σιγά-σιγά την οπτική πρόσβαση στο εργοτάξιό της. Δεν θέλουν να βλέπουμε τι κάνουν, δεν θέλουν να μπορούμε να το πλησιάσουμε.

Πώς αντέδρασαν οι κάτοικοι σ’ αυτή την κλιμάκωση;

Η τοπική κοινωνία βράζει από οργή γι’ αυτά που γίναν στις Σκουριές στις 20/3/2012, και κυρίως για τον ρόλο του αντιδημάρχου Βασίλη Μοσχόπουλου εκείνη τη μέρα, ο οποίος ήταν εκεί με το αυτοκίνητο του δήμου και έκανε τις διαπραγματεύσεις παίρνοντας το μέρος της εταιρείας. Ήταν σαν να ηγείται των ανθρώπων της εταιρείας. Στις 30/3, ο Χρήστος Πάχτας (σ.σ.: δήμαρχος Αριστοτέλη 2010-2014, πρώην βουλευτής Χαλκιδικής του ΠΑΣΟΚ, υφυπουργός Εθνικής Οικονομίας επί Σημίτη) είχε συγκαλέσει δημοτικό συμβούλιο. Πολλοί από το χωριό τού είπαν να μην το κάνει επειδή ο κόσμος είναι εξαγριωμένος. Του πρότειναν να το αναβάλλει για λίγες μέρες αργότερα. Δεν άκουσε κανέναν. Στη διάρκεια του δημοτικού συμβουλίου η αντιπολίτευση του ζήτησε να καταδικάσει τα γεγονότα των Σκουριών και να καταδικάσει και τη συμμετοχή του αντιδημάρχου του στα επεισόδια. Εκείνος αρνήθηκε, επισημαίνοντας ότι τον έστειλε ο ίδιος για να τηρήσει την τάξη. Η αντιπολίτευση δήλωσε ότι δεν μπορεί να συνεχίσει αυτή τη συζήτηση και από κει και μετά μαζεύτηκε πολύς κόσμος έξω από το δημαρχείο – εξαγριωμένος κόσμος, είναι η αλήθεια. Ο Πάχτας και οι σύμβουλοί του αποκλείστηκαν μέσα στο δημαρχείο από πολύ κόσμο, ο οποίος πετούσε πέτρες και άλλα αντικείμενα και δεν τους άφηνε να βγουν. Ήρθαν τα ΜΑΤ, έπεσαν δακρυγόνα και το σκηνικό έληξε τις πρώτες πρωινές ώρες με την επέμβαση κάποιων πιο ψύχραιμων κατοίκων της Ιερισσού – τους οποίους ο Πάχτας εν συνεχεία κατηγόρησε για διοργανωτές και υποκινητές της όλης κατάστασης. Έφυγαν τα ΜΑΤ, επήλθε ηρεμία, διαλύθηκε ο συγκεντρωμένος κόσμος και κατάφεραν να βγάλουν έξω τον Πάχτα και τους δημοτικούς του συμβούλους.

Λίγες ημέρες μετά συντάσσεται μηνυτήρια αναφορά από τον Πάχτα και τους συμβούλους του, στην οποία κατονομάζονται διάφοροι κάτοικοι που είναι αντίθετοι στα μεταλλεία ως αυτουργοί των επεισοδίων και μάλιστα με την κατηγορία απόπειρας εμπρησμού του δημαρχείου. Φυσικά, χρόνια μετά, τον Σεπτέμβριο του 2017, στο δικαστήριο όπου εξετάζεται η υπόθεση οι μάρτυρες αδυνατούν να ταυτοποιήσουν οποιονδήποτε από τους κατηγορούμενους που υπέδειξαν ο Πάχτας και οι δημοτικοί του σύμβουλοι, με αποτέλεσμα την πανηγυρική αθώωση όλων.

Μετά το δημαρχείο, οργανώνονται και άλλες κινητοποιήσεις στο βουνό. Περίπου μία τον μήνα ή μία το δίμηνο. Κάθε κινητοποίηση έχει περισσότερο κόσμο και κάθε φορά αντιμετωπίζεται με περισσότερη βία από την πλευρά της αστυνομίας. Στη διαδήλωση που έγινε τον Αύγουστο του 2012 έχουμε για πρώτη φορά και πλαστικές σφαίρες, οι οποίες ρίχνονται σε ευθεία βολή και τραυματίζουν αρκετούς. Τον Σεπτέμβριο του 2012, αμέσως μετά τη ΔΕΘ, όπου γίνεται ένας κακός χαμός γιατί όλη η αστυνομική δύναμη που έχει έρθει στην έκθεση για να φυλάξει τότε τον Σαμαρά, την αμέσως επόμενη μέρα που έχουμε εμείς κινητοποίηση, έρχεται στις Σκουριές. Τον Οκτώβριο, όταν γίνεται η μεγαλύτερη από την άποψη συμμετοχής κόσμου πορεία μέχρι τότε, 3.000 άνθρωποι που περπατούν από το Χοντρό Δέντρο στις Σκουριές μια απόσταση 7 χλμ., υπάρχει ένα τείχος από ΜΑΤ.

Για πολλές ώρες δεν συμβαίνει τίποτα: εμείς είμαστε μπροστά και φωνάζουμε συνθήματα, γίνεται μια καθιστική διαμαρτυρία από γυναίκες. Κάποια στιγμή τα ΜΑΤ αποφασίζουν να επιτεθούν και εκεί μας κυνηγούν για 7 χλμ. χτυπώντας και συλλαμβάνοντας όποιον βρίσκουν μπροστά τους. Πίσω στο Χοντρό Δέντρο, τη στιγμή που οι διαδηλωτές ετοιμάζονται να αποχωρήσουν, όταν ρωτάμε αν κατέβηκαν όλοι για να μην αφήσουμε κανέναν επάνω, βλέπουμε να κατεβαίνει μια διμοιρία αφηνιασμένων ματατζήδων, οι οποίοι μπαίνουν μέσα στον κόσμο. Υπάρχουν πάρα πολλά αυτοκίνητα που εκείνη τη στιγμή γεμίζουν κόσμο, προσπαθούν να στρίψουν, να φύγουν. Οι ματατζήδες αρχίζουν να βαράνε ό,τι βρίσκουν μπροστά τους: αυτοκίνητα, κεφάλια, πλάτες.

Εγώ είχα πάρει με το αυτοκίνητο ένα ζευγάρι που ήταν μισολιπόθυμοι από τα δακρυγόνα και πήγαινα σημειωτόν με το αυτοκίνητο γιατί είχε πάρα πολύ κόσμο. Έρχονται οι ματατζήδες από πίσω μου. Ένας μου ανοίγει την πόρτα του αυτοκινήτου, βλέπει τη μάσκα που φοράω και μου λέει «μασκούλα, ε; Καριόλα!» και βάζει το χέρι του μέσα να με τραβήξει έξω. Τραβάω εγώ την πόρτα και το παιδί που ήταν δίπλα μου βάζει την ασφάλεια. Σκέφτομαι «αυτός θα αρχίσει να βαράει το αυτοκίνητο». Μέχρι να ολοκληρώσω τη σκέψη, έχει φύγει και βαράει το μπροστινό αυτοκίνητο. Κάποια στιγμή κοιτάω αριστερά και βλέπω ένα φορτηγάκι, στο οποίο δεν φαινόταν η καμπίνα του οδηγού. Ήταν όλο μαύρο. Από τις χαραμάδες της πόρτας έβγαινε μαύρος καπνός. Το αυτοκίνητο αυτό έκανε κάτι περίεργα ζιγκ-ζαγκ και πήγε και χτύπησε κάπου στην άκρη. Οι ματατζήδες άνοιξαν την πόρτα και είδα έναν άνθρωπο να πέφτει από μέσα σαν σακί με πατάτες. Είχαν σπάσει το τζάμι και είχαν ρίξει μέσα δακρυγόνο. Ο άνθρωπος αυτός, καρδιοπαθής, 70τόσων χρονών, εν συνεχεία κατηγορήθηκε για απόπειρα πρόκλησης σωματικής βλάβης σε αστυνομικό γιατί είπαν ότι πήγε επίτηδες να τον χτυπήσει με το αυτοκίνητο. Ο άνθρωπος είχε χάσει τις αισθήσεις του.

Φυσικά αθωώθηκε τελικά. Το θέμα είναι ότι για όλες αυτές τις αθωώσεις, οι οποίες έρχονται μετά από πόσα χρόνια, εμείς έχουμε υποστεί τεράστια ψυχική ταλαιπωρία και τεράστια έξοδα. Εκείνη την ημέρα ήταν φανερό ότι η αστυνομία ήθελε να χτυπήσει τόσο άγρια ώστε να μην ξανατολμήσουμε να πάμε στο βουνό. Γιατί το σκηνικό αυτό, με τις διαδηλώσεις και την καταστολή, είχε ήδη επαναληφθεί πολλές φορές. Κάθε φορά με μεγαλύτερη αγριότητα. Εκείνη τη μέρα, λοιπόν, ήταν φανερό σε όλους μας ότι εκείνοι ήθελαν να τελειώνουν με την αντίσταση του κόσμου. Ήθελαν να τελειώνουν με τους ανθρώπους που ανέβαιναν στο βουνό, δεν ήθελαν να ξανανέβει κανένας, τέρμα. Από εκείνη τη μέρα είχαμε δεκαέξι νομίζω συλλήψεις – στον σωρό, όχι ότι έπιασαν κάποιον να κάνει κάτι. Όποιον βρίσκαν μπροστά τους, όποιος ήταν πιο αδύναμος και δεν μπορούσε να τρέξει, αυτόν συλλάμβαναν. Υπήρχε περιστατικό εκείνη τη μέρα όπου ματατζής έβγαλε γυναίκα από το αυτοκίνητό της, της είπε να γονατίσει, αυτή υπάκουσε, και αυτός πάτησε με την μπότα και της έσπασε το πόδι. Μεγάλη γυναίκα, 65 χρονών. Έκανε μήνυση, αλλά δεν έγινε τίποτα από τη μήνυση. Απ’ όλα τα περιστατικά αστυνομικής βίας που έχουμε στην Ελλάδα, ποια μήνυση έχει προχωρήσει;

Έναν μήνα μετά, τον Νοέμβριο, γίνεται η πρώτη μεγάλη πορεία στη Θεσσαλονίκη με 8.000 άτομα. Την πορεία αυτή την ονομάσαμε «η αόρατη πορεία» γιατί υπήρχε μόνο στο Ίντερνετ. Δεν την έπαιξε κανείς, με εξαίρεση την πρωινή εκπομπή του Κώστα Αρβανίτη στην ΕΡΤ και ήταν ένας από τους λόγους που λίγο μετά κόπηκε η εκπομπή. Πουθενά αλλού δεν έπαιξε. Μέχρι τότε οι Σκουριές δεν υπήρχαν για τα κανάλια – δεν υπήρχε τίποτε απολύτως. Καμία αναφορά σε επεισόδια, τίποτα. Οι απόψεις της τοπικής κοινωνίας δεν ακούγονταν πουθενά.

Και ξαφνικά έγινε μία έκρηξη, 17 Φεβρουαρίου στις Σκουριές. Εμπρησμός στο εργοτάξιο των Σκουριών από αγνώστους. Το θέμα ήρθε με έντονο τρόπο στην επικαιρότητα, όπου τα κανάλια από εκεί που δεν έλεγαν απολύτως τίποτα για τις Σκουριές, άρχισαν να ταΐζουν Σκουριές στους τηλεθεατές πρωί-μεσημέρι-βράδυ, αλλά φυσικά με το θέμα ιδωμένο υπό τον παραμορφωτικό φακό της εταιρείας. Δηλαδή, υπήρχε η καλή εταιρεία και οι κακοί τρομοκράτες που θέλουν να καταστρέψουν την κακή εταιρεία. Οι κάτοικοι παρουσιάζονταν συνολικά ως τρομοκράτες.

Περάσαμε μερικούς μήνες τρομακτικής καταστολής με την αστυνομία να εισβάλει στα χωριά. Οι κάτοικοι προσάγονταν κατά δεκάδες στην Ασφάλεια Πολυγύρου για να δώσουν κατάθεση σαν μάρτυρες για το περιστατικό στις Σκουριές. Κρατούνταν παράνομα για ώρες –μέχρι και 18 ώρες– χωρίς επικοινωνία με δικηγόρο, χωρίς να ξέρουν οι δικοί τους πού βρίσκονται. Τους παίρνουν παράνομα και πολλές φορές με τη βία δείγμα γενετικού υλικού.

Δύο μήνες αργότερα, την Τσικνοπέμπτη του 2013, η Αστυνομία μαζί με την Αντιτρομοκρατική εισβάλλουν στην Ιερισσό με αφορμή επισήμως την έρευνα σε σπίτια υπόπτων, όπου γεμίζουν το χωριό δακρυγόνα, ακόμα και το σχολείο. Έχουμε λιποθυμίες παιδιών, γερόντων και φυσικά συλλήψεις στον σωρό. Όλα αυτά έρχονται και δικάζονται τώρα. Οι άνθρωποι που συνελήφθησαν τότε δικάζονται τώρα τον Οκτώβρη.

Ζούμε ένα απίστευτο σκηνικό τρομοκρατίας όπου χτυπάνε τηλέφωνα στη μέση της νύχτας και απαντάμε σκεπτόμενοι τι έγινε, ποιον συνέλαβαν, ποιον πήραν τώρα. Χτυπούν οι καμπάνες και μαζεύεται ο κόσμος στο κέντρο της Ιερισσού έντρομος.

Όταν έγινε ο εμπρησμός στις Σκουριές, οι σεκιουριτάδες της εταιρείας που ήταν εκεί είπαν ότι δεν γνωρίζουν ποιοι είναι οι δράστες, αλλά ξέρουν ποιοι είναι οι ηθικοί αυτουργοί. Ως ηθικούς αυτουργούς κατονόμασαν το τοπικό στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ, Λάζαρο Τόσκα, τον Τόλη Παπαγεωργίου κι εμένα. Δεν μας ασκήθηκε όμως δίωξη, γιατί δεν βρήκαν τρόπο να μας συνδέσουν με την υπόθεση. Μετά την έφοδο της αστυνομίας στο χωριό, υπήρχε μια προγραμματισμένη διαδήλωση στη Θεσσαλονίκη, όπου λόγω των γεγονότων αυτών, τα οποία πήραν πάρα πολύ μεγάλη δημοσιότητα επειδή βρισκόμαστε στην περίοδο που τα μέσα ενημέρωσης μας παίζουν – φυσικά διαστρεβλώνοντας τις απόψεις μας και παρουσιάζοντάς μας ως τρομοκράτες, μας παίζουν όμως. Και επειδή μας παίζουν και επειδή η εισβολή στο χωριό, τα ΜΑΤ, τα δακρυγόνα, τα παιδιά που λιποθύμησαν, οι προσαγωγές των ανθρώπων –μέχρι και μαθητές Γυμνασίου προσήγαγαν για ανάκριση– γίνονται γνωστά, η διαδήλωση γίνεται μια διαδήλωση που νομίζω δεν έχει ξαναδεί η Θεσσαλονίκη.

Λίγες μέρες μετά, έχουμε το επόμενο επεισόδιο, όπου η αστυνομία μέσα στη μέση της νύχτας, 3 το βράδυ, σπάει τις πόρτες σε δύο σπίτια στην Ιερισσό, συλλαμβάνει δύο ανθρώπους, τους παίρνει και εξαφανίζονται. Τους βρίσκουμε την επόμενη μέρα στη ΓΑΔΘ κρατούμενους. Οι άνθρωποι αυτοί προφυλακίζονται για έξι μήνες για συμμετοχή στα γεγονότα των Σκουριών χωρίς κανένα στοιχείο απολύτως. Λίγες μέρες μετά προφυλακίζονται άλλοι δύο άνθρωποι, τον Ιούλιο. Κι εκεί είναι σαφές ποια είναι η στρατηγική της αστυνομίας: προφυλακίσεις μέχρι να πείτε «αμήν». Θα φυλακίζουμε κόσμο μέχρι να σταματήσετε να κουνιέστε. Είναι πάρα πολύ σαφές.

Ακόμα και μετά τις πρώτες προφυλακίσεις, οι διαδηλώσεις συνεχίζονταν με πολύ μεγάλη ένταση. Το καινούργιο μέτωπο των κινητοποιήσεων δεν είναι οι Σκουριές, αλλά ο Λάκκος Καρατζά, όπου η εταιρεία την άνοιξη του 2013 έχει αρχίσει να κόβει το δάσος για να κατασκευάσει το πρώτο από τα δύο φράγματα αποβλήτων. Εκεί είναι το αρχέγονο δάσος. Επειδή αυτά είναι βαθιές χαράδρες, έχουν μέσα υπεραιωνόβια δέντρα. Δεν είχαν ξυλευτεί ποτέ εκείνες οι περιοχές. Το αρχέγονο δάσος δεν υπάρχει πια, το ’χει φάει η εταιρεία.

Εκεί η εταιρεία έχει αρχίσει τις εργασίες παράνομα επειδή δεν έχει γίνει η οριοθέτηση του ρεύματος, όπως προβλέπεται από τη νομοθεσία. Δεν υπάρχουν οι απαιτούμενες άδειες. Οι κάτοικοι διαμαρτύρονται σχεδόν καθημερινά. Κάθε μέρα έχουν μάχες με τα ΜΑΤ πάνω στον Καρατζά. Μέχρι που στις 12 Μαΐου, τη μέρα της μητέρας, σε μία απ’ αυτές τις συμπλοκές τραυματίζεται αστυνομικός. Από το ίδιο βράδυ κιόλας στήνεται ένα ολόκληρο επικοινωνιακό παιχνίδι γύρω απ’ αυτόν τον τραυματισμένο αστυνομικό, όπου τα κανάλια λένε ότι τραυματίστηκε από καραμπίνα. Ο ισχυρισμός δεν φαίνεται να ταιριάζει με το είδος των τραυμάτων. Ο αστυνομικός κρατείται στην εντατική για πολλές μέρες χωρίς να συντρέχει λόγος. Ο Δένδιας ανεβαίνει επάνω να τον επισκεφτεί. Όλη η πλευρά της εταιρείας και των καναλιών βρίσκει άλλη μία αφορμή να καταγγείλουν τους κατοίκους που αντιδρούν σαν τρομοκράτες.

Στην πρώτη του κατάθεση, ο αστυνομικός λέει ότι χτυπήθηκε από κάποιο είδος αυτοσχέδιου εμπρηστικού μηχανισμού. Σε δεύτερη κατάθεση, μερικούς μήνες μετά, αλλάζει και είναι σίγουρος ότι πυροβολήθηκε με κυνηγετικό όπλο. Αυτά δεν ταιριάζουν καθόλου με την περιγραφή των τραυμάτων του. Αν είχε χτυπηθεί από κυνηγετικό όπλο, απλώς δεν θα ζούσε.

Επειδή τον Μάιο του 2013, μετά απ’ όλη την καταστολή, όλο το κυνηγητό, όλα όσα γίναν εκείνους τους μήνες –μεταξύ των οποίων και δύο προφυλακίσεις– ο κόσμος συνέχιζε να διαδηλώνει και να διαμαρτύρεται, δυναμικά κιόλας, αποφάσισαν να βάλουν άλλους δύο ανθρώπους στη φυλακή. Έτσι διάλεξαν άλλους δύο ανθρώπους τους οποίους κατηγόρησαν για συμμετοχή στον εμπρησμό των Σκουριών και τους βάλαν κι αυτούς μέσα. Σε έναν βαθμό, η τακτική αυτή πέτυχε τον στόχο της. Με τέσσερις ανθρώπους στη φυλακή, ένα μέρος της τοπικής κοινωνίας άρχισε να σκέφτεται ότι πρέπει να βρει διαφορετικούς τρόπους διαμαρτυρίας.

Τον Αύγουστο του 2013, έγινε η μεγάλη συναυλία στη Θεσσαλονίκη για τις Σκουριές με πάνω από 35.000 κόσμο. Τον Σεπτέμβρη έρχεται και η πρώτη δικογραφία για τον Λάκκο Καρατζά, όπου βλέπουμε ότι μας έχουν ονομάσει εγκληματική οργάνωση. Σε πρώτη φάση κατηγορούνται 29 άνθρωποι. Η «εγκληματική οργάνωση» έχει, σύμφωνα με τη δικογραφία, στόχο το σταμάτημα του επενδυτικού σχεδίου της εταιρείας Ελληνικός Χρυσός. Μαθαίνουμε ότι όλα μας τα τηλέφωνα παρακολουθούνται γιατί το βασικό υλικό της δικογραφίας είναι οι τηλεφωνικές συνδιαλέξεις μεταξύ των κατοίκων του χωριού – κυρίως της Ιερισσού, αλλά όχι μόνο. Αυτές οι συνδιαλέξεις όμως δεν αποδεικνύουν τίποτα. Είναι οι απομαγνητοφωνημένες συνομιλίες τις οποίες η αστυνομία έχει διαστρεβλώσει το περιεχόμενό τους και προσπαθεί να το κάνει να ταιριάξει με την προαποφασισμένη «εγκληματική οργάνωση». Η αρχική σύλληψη ήταν ότι υπάρχει μια εγκληματική οργάνωση και από εκεί και πέρα προσπάθησαν να κάνουν τις τηλεφωνικές συνομιλίες να ταιριάξουν στην κατηγορία. Μέσα στη δικογραφία υπάρχουν μέχρι και συνεντεύξεις σε δημοσιογράφους «του φερόμενου ως αρχηγού, Τόλη Παπαγεωργίου» σε ελληνικά και ξένα μέσα ενημέρωσης. Γίνεται τότε ένα σχετικό σούσουρο με τις μεγάλες δημοσιογραφικές ενώσεις της χώρας να καταγγέλλουν την προσπάθεια ποινικοποίησης της ελευθερίας του Τύπου και της έκφρασης άποψης, αλλά όλα αυτά καταλαγιάζουν μετά και μένουμε με τη δικογραφία.

Μετά απ’ αυτό, ένα μεγάλο μέρος της ενέργειας του κινήματος –δυστυχώς, κατ’ εμέ– προσανατολίζεται στην εκλογή κινηματικού δημάρχου, στόχο τον οποίο πετυχαίνουμε – πλην όμως ο δήμαρχος δεν είναι τελικά καθόλου κινηματικός (σ.σ.: Στις δημοτικές του 2014 εκλέχτηκε ο Γ. Μίχος με τη στήριξη του κινήματος. Παραιτήθηκε το 2015). Οι κάτοικοι χρησιμοποίησαν όλα τα θεσμικά μέσα, δηλαδή εξέλεξαν δική τους βουλευτή, δήμαρχο εκλεγμένο από τους ίδιους και εν συνεχεία και κυβέρνηση, που βοήθησαν εν μέρει να εκλεγεί, υποσχόμενη να δώσει λύση στο πρόβλημα. Τελικά όμως δεν έγινε τίποτα.

Η υπόθεση της εξόρυξης συμπίπτει κατά το μεγαλύτερο μέρος με την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ στην αντιπολίτευση και μετά στην κυβέρνηση. Πώς έχει εξελιχθεί αυτή η σχέση με το κίνημα στα κυβερνητικά χρόνια;

Σ’ αυτή την περίοδο, ο ΣΥΡΙΖΑ είναι απολύτως μαζί μας. Συμμετέχουν στις διαδηλώσεις και τα μέλη, αλλά και βουλευτές. Η Ιγγλέζη εκλέγεται για πρώτη φορά το 2012 ως βουλευτής του κινήματος. Όσο ήταν βουλευτής της αντιπολίτευσης, πιστεύω πως έκανε ό,τι μπορούσε για να βοηθήσει το κίνημα. Μετά τον Ιανουάριο του 2015, όμως, μας έλεγε ότι το θέμα θα λυθεί κυβερνητικά και ότι δεν χρειάζεται να διαδηλώνουμε. Όλο το κίνημα μπήκε σε μια λογική ανάθεσης του αγώνα στην κυβέρνηση, η οποία ως αντιπολίτευση ήταν με το μέρος μας και υπήρχε η προσδοκία ότι θα σταματήσει την καταστροφή και θα διώξει την εταιρεία. Οι υποσχέσεις μάς πήγαιναν από εβδομάδα σε εβδομάδα και από μήνα σε μήνα. Γίναν κάποιες σπασμωδικές κινήσεις την πρώτη περίοδο του ΣΥΡΙΖΑ με υπουργό τον Λαφαζάνη, οι οποίες όχι μόνο δεν είχαν αποτέλεσμα, αλλά δημιούργησαν περισσότερα προβλήματα, καθώς γίναν κάποιες ανακλήσεις αδειών, κάποιες επιστροφές μελετών της εταιρείας, οι οποίες, όμως, επειδή δεν ήταν καλά μελετημένες νομικά, μας δημιούργησαν πολύ περισσότερα προβλήματα γιατί η εταιρεία προφανώς προσέφυγε στο ΣτΕ και προφανώς δικαιώθηκε.

Παρ’ όλα αυτά, και την πρώτη περίοδο ΣΥΡΙΖΑ έχουμε τρεις διαδηλώσεις στις Σκουριές• Φεβρουάριο, Μάρτιο και Απρίλιο του 2015. Και στις τρεις υπήρχαν ΜΑΤ και δακρυγόνα – από τον ΣΥΡΙΖΑ αυτή τη φορά. Στη δε τρίτη, του Απριλίου του 2015, έχουμε το πρωτοφανές φαινόμενο η εταιρεία να επιτίθεται στους κατοίκους μαζί με μεταλλωρύχους. Οι μεταλλωρύχοι είχαν κάνει αντισυγκέντρωση, την οποία επέτρεψε η αστυνομία, που όχι μόνο δεν τους σταμάτησε από το να επιτίθενται στους κατοίκους, αλλά, αντίθετα, έχουμε βίντεο με τους μεταλλωρύχους να επιτίθενται σε διαδηλωτές και την αστυνομία να βοηθάει.

Αυτό έγινε περίπου την εποχή που η εταιρεία είχε βγάλει τους μεταλλωρύχους στους δρόμους και τους κατέβασε σε εκείνη τη φοβερή διαδήλωση στην Αθήνα με τα βραχιολάκια που έγραφαν Hellas Gold, τα ιδιωτικά ασθενοφόρα, τις χημικές τουαλέτες, όλα αυτά. Υπερπαραγωγή. Περίπου την ίδια περίοδο, οι συνδικαλιστές της εταιρείας, οι οποίοι κάνουν επαφές με όλους τους πολιτικούς αρχηγούς για να εξασφαλίσουν την υποστήριξή τους στο επενδυτικό σχέδιο, δεν έχουν κανένα πρόβλημα να συναντηθούν και με την ηγεσία της Χρυσής Αυγής. Υπάρχει λοιπόν η φωτογραφία με τον Κασιδιάρη και βγάζει και δελτίο Τύπου η Χρυσή Αυγή ότι στηρίζει τον αγώνα των εργαζομένων.

Επισήμως, η Χρυσή Αυγή δεν έχει εμπλακεί φανερά με καμία από τις δύο πλευρές. Τα χωριά που ελέγχει η εταιρεία εμφάνισαν εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά της Χρυσής Αυγής στις εκλογές. Αυτό, κατά τη γνώμη μου, εξηγείται από το ότι η γραμμή της εταιρείας ήταν να ψηφίσουν όλα Νέα Δημοκρατία – θεωρώ δηλαδή ότι το ποσοστό της Χρυσής Αυγής σ’ αυτά τα χωριά έχει ενσωματωθεί στη Νέα Δημοκρατία. Είναι και λογικό: ο εχθρός είναι ο ΣΥΡΙΖΑ που θα βγει και θα μας το κλείσει, οπότε μπροστά στον εχθρό ψηφίζουμε όλοι Νέα Δημοκρατία. Η γραμμή ήταν «ψηφίστε Νέα Δημοκρατία», καθαρά.

Από πλευράς του κινήματος δεν ήταν απλά χαμένος χρόνος το 2015, με την έννοια ότι είχε μπει στην αναμονή. Ένα μέρος του κινήματος ήθελε να ανατεθεί η υπόθεση στον ΣΥΡΙΖΑ, ένα άλλο δεν ήθελε, αλλά εκ των πραγμάτων αυτό έγινε. Αυτό το πρώτο εξάμηνο το κίνημα είχε μπει στην αναμονή, απλά δηλαδή περίμενε τον υπουργό να κάνει κάτι επειδή η τοπική βουλευτής υποσχόταν ότι ο υπουργός θα κάνει και το «θα» πήγαινε από βδομάδα σε βδομάδα και από μήνα σε μήνα – και ποτέ δεν γινόταν.

Από τον Ιούλιο του 2015 και μετά, που σ’ όλη την ελληνική κοινωνία άλλαξαν τα πράγματα, το μεγαλύτερο μέρος του κινήματος σπάει τους δεσμούς με τον ΣΥΡΙΖΑ, αλλά αυτή είναι μια μακρά διαδικασία, η οποία δεν έγινε για όλους την ίδια στιγμή. Ο ΣΥΡΙΖΑ εξακολουθεί να έχει γερές βάσεις και ακόμα και στις εκλογές του Σεπτεμβρίου την ξανακερδίζει την περιοχή. Ήταν μια πολύ μακριά διαδικασία ο απογαλακτισμός από τον ΣΥΡΙΖΑ και η απογοήτευση δεν ήρθε την ίδια στιγμή για όλους. Άλλοι είχαν μεγαλύτερες αντοχές και ανοχές, άλλοι μικρότερες. Από εκεί και μετά δημιουργήθηκε στο κίνημα μία καθόλου ευχάριστη διάσπαση. Ένα μέρος δεν πιστεύει καθόλου τις κυβερνητικές υποσχέσεις, από τη στιγμή που έχει ήδη υπογραφεί ένα μνημόνιο με συγκεκριμένες δεσμεύσεις και φαίνεται ότι ο ΣΥΡΙΖΑ συνολικά έχει πάρει άλλη πορεία απ’ αυτή για την οποία τον ψήφισε ο κόσμος.

Η αντικατάσταση του Λαφαζάνη από τον Σκουρλέτη αποδεικνύεται κίνηση εξαιρετικής σημασίας. Το πρώτο πράγμα που κάνει όταν παίρνει το ΥΠΕΝ ο Σκουρλέτης είναι να αλλάξει τους διευθυντές σε συγκεκριμένες διευθύνσεις του υπουργείου. Η κίνηση αυτή έχει τεράστια σημασία. Μιλάμε για διευθυντές που ήταν στις θέσεις αυτές για δεκαετίες. Ο ένας απ’ αυτούς ήταν από την εποχή του Λαλιώτη. Είναι ο άνθρωπος που έχει αδειοδοτήσει περιβαλλοντικά όλα τα μεγάλα έργα –ιδιωτικά και δημόσια– στη χώρα από τη δεκαετία του ’80 μέχρι σήμερα. Ο δεύτερος, ο διευθυντής της αρμόδιας τεχνικής διεύθυνσης για τα μεταλλεία, ήταν ένας άνθρωπος ο οποίος ήταν ανέκαθεν με την πλευρά της εταιρείας. Όσο οι διευθυντές αυτοί ήταν στη θέση τους, η εταιρεία εξακολουθούσε να περνάει ό,τι ήθελε.

Η αλλαγή αυτών των διευθυντών ήταν η πρώτη ένδειξη για εμάς ότι ο Σκουρλέτης μπορούσε να κάνει κάτι καλό. Αμέσως μετά έρχεται η ανάκληση των τεχνικών μελετών Σκουριών και Ολυμπιάδας με το αιτιολογικό ότι δεν έχει αποδειχθεί η εφαρμοσιμότητα της μεταλλουργικής μεθόδου flash smelting όπως απαιτούσε η έγκριση τεχνικής μελέτης. Μία κίνηση, η οποία ήταν σωστή μεν, πλην όμως δεν μπόρεσε να πείσει το κίνημα για τις προθέσεις της επειδή έγινε ακριβώς την παραμονή της προκήρυξης των εκλογών. Η εταιρεία πήγε την ανάκληση στο ΣτΕ και φυσικά την κέρδισε. Και λέω «φυσικά», γιατί το ΣτΕ, για να απορρίψει αυτή την ανάκληση, πάτησε πάνω στην απόφαση που είχε βγάλει το ίδιο για μια προηγούμενη κίνηση του Λαφαζάνη, η οποία είχε δημιουργήσει δεδικασμένο.

Το ΣτΕ, με την απόρριψη της ανάκλησης τεχνικών μελετών, ακύρωσε την απόφαση, αλλά ανέπεμψε την υπόθεση πίσω στη διοίκηση και ζήτησε μια καινούργια απόφαση όπου υποχρεωτικά θα λάμβανε υπ’ όψιν τις μεταλλουργικές δοκιμές που έχει κάνει η εταιρεία στη Φινλανδία. Το υπουργείο πήρε έτσι τη μελέτη της εταιρείας και αυτή τη φορά την αξιολόγησε λεπτομερώς και αναλυτικά. Στις 5 Ιουλίου 2016, έβγαλε μια απόφαση επιστροφής της μελέτης μεταλλουργίας στην εταιρεία σε συμμόρφωση με την απόφαση του ΣτΕ. Γύρω απ’ αυτό το θέμα, τον τελευταίο μήνα που όλοι ξαφνικά έχουν μάθει τη μεταλλουργία και το flash smelting, ακούω άπειρες τερατολογίες. Λένε ότι η κυβέρνηση δεν εφαρμόζει την απόφαση του ΣτΕ, ενώ στην πραγματικότητα η κυβέρνηση εφάρμοσε ακριβώς την απόφαση, η οποία έλεγε ότι πρέπει να αξιολογηθεί ξανά η μελέτη. Αξιολογήθηκε ξανά• και απορρίφθηκε.

Κατά αυτής της απόφασης, η εταιρεία κατέθεσε αίτηση θεραπείας. Η αίτηση θεραπείας είναι κάτι σαν την προσφυγή στο ΣτΕ, αλλά αντί να πας στο δικαστήριο, πας στην υπηρεσία που εξέδωσε την απόφαση – το υπουργείο εν προκειμένω. Η εταιρεία δηλαδή έκανε ένα έγγραφο με το οποίο απευθύνεται στο υπουργείο και του λέει «εγώ πιστεύω ότι έκανες λάθος στην απόφασή σου να μου επιστρέψεις τη μελέτη». Η αίτηση θεραπείας αξιολογήθηκε και απορρίφθηκε. Η απόφαση αυτή ήταν 2/11/2016 και στις 3 Φεβρουαρίου έγινε ο ανασχηματισμός και ο Σκουρλέτης αντικαταστάθηκε από τον Σταθάκη.

Ο Σταθάκης, χωρίς ποτέ να έχει τοποθετηθεί ρητά, εκτιμούνταν στον ΣΥΡΙΖΑ ότι δεν ήταν αρκετά αντιπολιτευόμενος στο έργο της Eldorado. Η δε υπόθεση  με τα αμοιβαία κεφάλαια στην BlackRock και η προσωπική του φιλία με τον πρώην διευθύνοντα σύμβουλο της Ελληνικός Χρυσός, Πέτρο Στρατουδάκη, ενέτειναν αυτές τις υποψίες. Η μέχρι τώρα πορεία του στο υπουργείο επιβεβαιώνει  ή διαψεύδει αυτές τις υποψίες;

Ο Σταθάκης έδειξε τις προθέσεις του στην υπόθεση όταν η πρώτη υπογραφή που έβαλε ως ΥΠΕΝ ήταν μια καινούργια άδεια στην εταιρεία. Οι συνέπειες της απόρριψης της μελέτης μεταλλουργίας για το επενδυτικό σχέδιο της Ελληνικός Χρυσός είναι κολοσσιαίες. Η βασική συμβατική υποχρέωση της εταιρείας είναι να παράγει καθαρά μέταλλα στην Ελλάδα, να κάνει μεταλλουργική επεξεργασία στην Ελλάδα και να βγάλει καθαρά μέταλλα στην Ελλάδα. Άσχετα από το τι λένε οι «κακοί» κάτοικοι που αντιδρούν και το «κακό» Παρατηρητήριο, οι υπηρεσίες του υπουργείου αξιολόγησαν τη μελέτη και την απέρριψαν. Αυτό, μετά την απόρριψη της αίτησης θεραπείας, είναι οριστικό. Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει μεταλλουργική μέθοδος, άρα η εταιρεία δεν είναι σε θέση να βγάλει καθαρά μέταλλα στην Ελλάδα, άρα δεν μπορεί να τηρήσει τη συμβατική της υποχρέωση να κάνει εργοστάσιο και να παράγει μέταλλα.

Με δεδομένο αυτό, δεν θα έπρεπε από εκείνο το σημείο και μετά να μην εκδοθεί καμία επιπλέον άδεια στην εταιρεία. Μόλις ο Σταθάκης μπήκε στο υπουργείο, το πρώτο που έκανε ήταν να δώσει μια καινούργια άδεια. Ήσσονος σημασίας η ίδια η άδεια, αλλά μείζονος το γεγονός ότι την έδωσε. Γιατί αυτό σημαίνει ότι ο υπουργός γράφει στα παλιά του τα παπούτσια το γεγονός ότι δεν μπορεί να προχωρήσει το επενδυτικό σχέδιο της εταιρείας με τον τρόπο που έχει αδειοδοτηθεί. Μέσα στον έναν χρόνο αυτό, έδωσε δέκα άδειες. Τις τελευταίες τέσσερις τις έδωσε τώρα μετά τον τελευταίο εκβιασμό.

Η εταιρεία δεν δικαιούται ν’ αλλάξει μεταλλουργική μέθοδο, να εφαρμόσει άλλη, γιατί δεν προβλέπεται άλλη μέθοδος στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων. Είναι υποχρεωμένη να εφαρμόσει αυτή τη μέθοδο και ακριβώς με τις τεχνικές παραμέτρους με τις οποίες αδειοδοτήθηκε περιβαλλοντικά το 2011.

Δεν μπορεί να αλλάξει ούτε καν τις αναλογίες των συμπυκνωμάτων στην τελική τροφοδοσία του εργοστασίου. Άρα δεν ισχύει η έγκριση περιβαλλοντικών όρων, δεν ισχύουν οι εγκρίσεις τεχνικών μελετών, δεν ισχύει απολύτως τίποτα και παραβιάζεται η σύμβαση.

Από την άλλη, ο Σταθάκης είναι ο Σταθάκης. Δεν πιστεύω ότι είχε ποτέ στόχο να σταματήσει την επένδυση. Όταν πηγαίνεις σε μία διαιτησία, δηλαδή σε μια νομική μάχη, και θες να κερδίσεις, πρέπει να μαζέψεις όλα σου τα όπλα, να στριμώξεις όσο γίνεται τον αντίπαλο και να αφαιρέσεις από εκείνον νομικά όπλα. Στη φάση που βρισκόμασταν μετά τη δεύτερη απόφαση Σκουρλέτη, τον Νοέμβριο 2016, το υπουργείο είχε την ευχέρεια, έχοντας στριμώξει την εταιρεία, να πάει σε αναστροφή της μεταβίβασης και να κυνηγήσει την εταιρεία για καταβολή αποζημιώσεων. Η σύμβαση λέει ότι αν γίνει αναστροφή της μεταβίβασης, το συμβαλλόμενο μέρος που δεν ευθύνεται για τη λύση της σύμβασης δικαιούται να ζητήσει εύλογη αποζημίωση. Από τη στιγμή που η σύμβαση λύνεται λόγω της παραβίασης από την εταιρεία, το Δημόσιο δικαιούται να πάει στα δικαστήρια και να ζητήσει αποζημίωση.

Αυτά ήταν έναν χρόνο πριν. Από τότε, ο Σταθάκης τούς έδωσε δέκα άδειες. Κάθε άδεια είναι και ένα μήνυμα στην εταιρεία ότι το υπουργείο θέλει να την αφήσει να συνεχίσει. Είναι πολύ χαρακτηριστικό ότι μέσα στο κείμενο της διαιτησίας που εμείς βγάλαμε στη δημοσιότητα (σ.σ.: http://bit.ly/2xQ9juy) γιατί ο Σταθάκης ήθελε να μείνει μυστικό, αναφέρεται όλο το ιστορικό αυτής της επένδυσης, ξεκινώντας από το επενδυτικό σχέδιο του 2006 και φτάνοντας στο σήμερα. Αναφέρονται, επίσης, όλες οι αποφάσεις εκτός από τις δύο του Σκουρλέτη που είναι οι πιο σημαντικές για όλη την υπόθεση. Δεν αναφέρονται καν ως αριθμοί πρωτοκόλλου. Δεν υπάρχουν. Θυμίζω ωστόσο ότι μόλις ανέλαβε το υπουργείο, έβγαλε δελτίο Τύπου που έλεγε ότι ισχύουν απολύτως οι αποφάσεις του προκατόχου του.

Από τις δηλώσεις του των τελευταίων ημερών φαίνεται να έχει κατανοήσει ότι η εταιρεία πάει να εξαπατήσει το Δημόσιο στο θέμα της μεταλλουργίας.¹

Μπορεί μεν ο ίδιος να μη θέλει να σταματήσει την επένδυση ή να μην τον ενδιαφέρει καθόλου αν θα εκλύονται στην ατμόσφαιρα 20 χιλιάδες τόνοι αρσενικού, αλλά νομίζω ότι το οικονομικό σκέλος της υπόθεσης τον ενδιαφέρει. Ότι η μη-κατασκευή μεταλλουργίας σημαίνει όχι μόνο απώλεια εσόδων, αλλά απώλεια του συνόλου των εσόδων που περιμένει το κράτος, αυτό νομίζω ότι το καταλαβαίνει. Διαβάζοντας το κείμενο της διαιτησίας, δεν είναι καθόλου φανερό πού το πάει.

Λέει, δηλαδή, ότι ζητούν από το διαιτητικό δικαστήριο να αναγνωριστεί ότι η παραγωγή καθαρών μετάλλων είναι βασική συνιστώσα της επένδυσης. Αυτό δεν χρειάζεται ένα διαιτητικό δικαστήριο να το πει, δεδομένο είναι από τη σύμβαση. Ζητάει επίσης να αναγνωριστεί ότι αν ο στόχος της εταιρείας είναι να παράγει ως τελικό προϊόν ένα εμπορεύσιμο συμπύκνωμα και όχι καθαρά μέταλλα, αυτό είναι παραβίαση της σύμβασης. Και αυτό είναι δεδομένο και είναι δεδομένο και τεκμηριωμένο με τις αποφάσεις Σκουρλέτη. Δεν φαίνεται να θέλει να πάει με τη διαιτησία, αλλά δεν φαίνεται κιόλας να θέλει να στηρίξει τις αποφάσεις Σκουρλέτη. Δεν είναι οι αποφάσεις του υπουργού Σκουρλέτη αυτές• είναι οι αποφάσεις της διοίκησης. Φαίνεται δηλαδή μέσα από το κείμενο της διαιτησίας μία προσπάθεια να αποδυναμωθούν οι δύο αυτές αποφάσεις που δεν βολεύουν την εταιρεία και να πάμε σε κάτι διαφορετικό. Δεν έχω ιδέα τι θα είναι αυτό.

Ο Σταθάκης ξεκίνησε με την πρόθεση να φαλκιδεύσει τις αποφάσεις Σκουρλέτη που ήταν καταλυτικές για το ζήτημα. Κατέληξε να μπερδευτεί και ο ίδιος και να μην ξέρει τι είναι η διαιτησία που ο ίδιος δημιούργησε.

Και τώρα;

Η κινηματική ορμή έχει ξαναρχίσει να εμφανίζεται τον τελευταίο μήνα. Λίγο οι καινούργιοι εκβιασμοί της εταιρείας, λίγο η αθώωση των κατοίκων στην πρώτη από τις τρεις κακουργηματικές δίκες, που ήταν κάτι που μας έδωσε πάρα πολύ κουράγιο, αρχίζω να βλέπω ξανά διάθεση για αγώνα. Ο κόσμος δεν έπαψε ποτέ να είναι αντίθετος στα σχέδια της εταιρείας, απλά κουράστηκε από τις απογοητεύσεις, τις προδοσίες, τις διώξεις και έκατσε σπίτι του. Τώρα που είμαστε μπροστά σε αυτό που φαίνεται ότι θα οδηγήσει στην τελική αδειοδότηση και τελική νομιμοποίηση της εταιρείας, υπάρχει ξανά από τον κόσμο κινητοποίηση. Το κίνημα ξεχνάει ό,τι περίμενε από την κυβέρνηση και τον δήμο και ξαναγυρνάει στον πρώτο αγώνα, στηριζόμενο στη θέληση των κατοίκων να γλιτώσουν τον τόπο και να ζήσουν σ’ αυτόν τον τόπο.
___

1. (Σ.σ.:) Τα αυξημένα φορολογικά έσοδα του Δημοσίου, που έχουν προβληθεί ως λόγος «δημοσίου συμφέροντος» για να εγκριθεί η επένδυση, προϋποθέτουν μεταλλουργία και παραγωγή καθαρού μεταλλεύματος. Αντ’ αυτού, η εταιρεία φαίνεται να προκρίνει την εξαγωγή χαμηλής πυκνότητας συμπυκνωμάτων που να υφίστανται μεταλλουργική επεξεργασία εκτός Ελλάδας. Αυτό σημαίνει έσοδα και κέρδη για την εταιρεία, αλλά απώλεια πολύ μεγάλων φορολογικών εσόδων για το ελληνικό δημόσιο.

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ

Γιάννης - Ορέστης Παπαδημητρίου

[email protected]

Ο Γιάννης - Ορέστης Παπαδημητρίου είναι δημοσιογράφος και μαθηματικός. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1987....

Περισσότερα