Η «αποτελεσματική» κυρία Μενδώνη

Ο λόγος για τη μακροβιότερη Γενική Γραμματέα του υπουργείου Πολιτισμού (νυν και Αθλητισμού). Η κα Λίνα Μενδώνη υπήρξε ΓΓ από το 1999 ως το 2004, και βρίσκεται ξανά στην ίδια θέση από το 2010 ως σήμερα, «επιβιώνοντας» όχι μόνο των ανασχηματιζόμενων υπουργών, αλλά και των αλλαγών κυβερνήσεων. Είναι αλήθεια πως έχει τη φήμη «αποτελεσματικού» στελέχους. Τίθεται ωστόσο το ερώτημα: αποτελεσματικό για ποιον;

Εδώ και ένα χρόνο περίπου είναι σε εξέλιξη μια μεγάλη διαμάχη για τη σωτηρία των αρχαιοτήτων που βρέθηκαν στο Σταθμό Βενιζέλου του Μετρό Θεσσαλονίκης. Όπως έχουμε ήδη γράψει στο UNFOLLOW,¹ πρόκειται για ένα σημαντικό τμήμα της κοσμικής Θεσσαλονίκης των βυζαντινών χρόνων, που περιλαμβάνει τον κεντρικό πλακόστρωτο δρόμο (decumanus), στοές και καταστήματα, ένα τετράπυλο που ορίζει τη διασταύρωση με τον κάθετο δρόμο (cardo) – όλα σε εξαιρετική κατάσταση διατήρησης, πέντε μέτρα κάτω από τη σύγχρονη λεωφόρο Εγνατία.

Παρά τη σημασία του ευρήματος, λίγοι γνώριζαν την ύπαρξή του μέχρι τη συνεδρίαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου στις 15/1/2013, όπου τα μέλη του ανώτατου επιστημονικού συμβουλίου του ΥΠΠΟ βρέθηκαν μπροστά σε ένα τετελεσμένο. Τους παρουσιάστηκε ως μοναδική λύση διάσωσης του ευρήματος η… μεταφορά του στο στρατόπεδο Παύλου Μελά στη Δυτική Θεσσαλονίκη. Μοναδικός στόχος, να προχωρήσει το τεχνικό έργο. Παράπλευρη απώλεια, το σημαντικότερο ίσως βυζαντινό σύνολο των Βαλκανίων, καθώς η μεταφορά ενός σταυροδρομιού καταργεί την ίδια την ύπαρξή του. Προφανές συμπέρασμα, η πολιτική ηγεσία του πολιτισμού είτε αδιαφορεί πλήρως για την ανάδειξη των αρχαιοτήτων, είτε ιεραρχεί ως σημαντικότερο το συμφέρον του εργολάβου! Δεν μιλάμε τυχαία για «πολιτική ηγεσία». Μπορεί η απόφαση του ΚΑΣ να λήφθηκε ομόφωνα, διαβάζοντας όμως κανείς τα πρακτικά της συνεδρίασης (που είναι στη διάθεση του UNFOLLOW), κατανοεί αμέσως ότι η ομοφωνία επιβλήθηκε διά της εις άτοπον απαγωγής, και συγκεκριμένα διά των διαβεβαιώσεων της ΓΓ Πολιτισμού, που προεδρεύει του Συμβουλίου, με τη συνδρομή και του καθηγητή Αρχαιολογίας στο ΑΠΘ και συμβούλου της Αττικό Μετρό Α.Ε. Μιχάλη Τιβέριου, ότι η μόνη διέξοδος είναι η συνολική απόσπαση και ότι, ακόμη κι αν καταργούνταν ο σταθμός, ο αρχαιολογικός χώρος δεν θα μπορούσε να αναδειχθεί, θα διατηρούνταν σε κατάχωση.

Από την ημέρα εκείνη ξεκίνησε ένας μεγάλος αγώνας από τον Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων, τη διεθνή επιστημονική κοινότητα, τον Δήμο Θεσσαλονίκης, τα κόμματα της αντιπολίτευσης και πολλούς φορείς της πόλης, προκειμένου να σωθούν οι αρχαιότητες στη θέση τους, με ανασχεδιασμό του Σταθμού Βενιζέλου. Φτάσαμε δηλαδή στο σημείο οι φορείς της πόλης να προσπαθούν να σώσουν το εύρημα κόντρα στο… υπουργείο Πολιτισμού, το οποίο ταυτιζόταν πλήρως με την εταιρεία Αττικό Μετρό και τον Γενικό Γραμματέα Δημοσίων Έργων Σ. Σιμόπουλο, θέτοντας το εκβιαστικό δίλημμα «ή μετρό ή αρχαία» και απειλώντας ότι όλο το έργο του Μετρό κινδυνεύει με οριστική ακύρωση!

Αν στο προσκήνιο ο «πόλεμος» ήταν μεταξύ αρχαιοτήτων και Μετρό, με θύματα και τους εργαζόμενους στο σκάμμα της Βενιζέλου, που απολύθηκαν εκβιαστικά, στο παρασκήνιο διεξαγόταν ένας άλλος, οικονομικός, «πόλεμος»: η ΑΕΓΕΚ Κατασκευαστική του Γ. Μαρούλη, ανάδοχος του έργου Μετρό Θεσσαλονίκης, αντιμετώπιζε οξύ πρόβλημα ρευστότητας και διεκδικούσε αποζημιώσεις από το Δημόσιο, απειλώντας με οριστικό σταμάτημα του έργου. Ταυτόχρονα διαπραγματευόταν την πώλησή της στην εταιρεία ΕΛΛΑΚΤΩΡ, συμφερόντων Μπόμπολα, κάτι που μάλλον επιθυμούσε και η κυβέρνηση. Άλλωστε, η ΑΚΤΩΡ (θυγατρική της ΕΛΛΑΚΤΩΡ), είχε ήδη ανακηρυχθεί ανάδοχος της επέκτασης του Μετρό προς την Καλαμαριά, έργο προϋπολογισμού 518 εκ. ευρώ. Τελικώς η ΑΕΓΕΚ Κατασκευαστική πουλήθηκε στην ΑΚΤΩΡ έναντι της αδράς αμοιβής του 1 ευρώ!…

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΝΙΚΟΣ ΛΙΜΠΕΡΤΑΣ / SOOC

Στο μεταξύ, σκοπός του Υπουργείου Πολιτισμού και της Αττικό Μετρό παρέμενε το «σήκωμα» των αρχαιοτήτων από το σταθμό. Όταν όμως μηχανικοί του ΤΕΕ και του ΑΠΘ επεξεργάστηκαν 4 διαφορετικές λύσεις συνύπαρξης αρχαιοτήτων και σταθμού, η Αττικό Μετρό μετέβαλε τη στρατηγική της και ο κ. Μ. Τιβέριος ανέλαβε να εκφράσει δημόσια² αυτό που διακινούσε και το «περιβάλλον» της Γενικής Γραμματέα στους διαδρόμους του υπουργείου Πολιτισμού: ότι εξαρχής είχαν προτείνει την επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων εντός του Σταθμού! Τι κι αν η συνεδρίαση του ΚΑΣ είναι δημόσια και την παρακολουθούν δημοσιογράφοι; Τι κι αν η σχετική Υπουργική Απόφαση μιλούσε για μεταφορά των αρχαιοτήτων «στο στρατόπεδο Παύλου Μελά ή σε άλλο ανάλογο χώρο»; Η κα Μενδώνη μπορεί να λέει ό,τι θέλει, αφού η ίδια προεδρεύει του Συμβουλίου και έχει την… άνεση να «σουλουπώνει» και τα πρακτικά;

Είχε προηγηθεί όμως άλλο ένα επεισόδιο. Στις 15 Ιουνίου 2013, εν μέσω κυβερνητικής κρίσης μετά το αυταρχικό κλείσιμο της ΕΡΤ και ενώ βρισκόταν σε εξέλιξη η απεργία διαρκείας της ΕΣΗΕΑ, εμφανίστηκε ως θέμα στην ημερήσια διάταξη του ΚΑΣ η έγκριση των μελετών απόσπασης των αρχαιοτήτων. Χωρίς μελέτη εναλλακτικών λύσεων, χωρίς παρουσία δημοσιογράφων, σε ένα πολιτικό κλίμα ιδιαιτέρως ασταθές. Οι αντιδράσεις ήταν πολλές, με αποτέλεσμα το ΥΠΠΟ να αναβάλει το θέμα. Η ουσία όμως παρέμενε: για την πρόεδρο του ΚΑΣ, δεν υπήρχε θέμα συνύπαρξης, παρά μόνο απόσπασης των αρχαιοτήτων για να προχωρήσει το έργο. Μετά από αυτό, ο Δήμος Θεσσαλονίκης προσέφυγε στο ΣτΕ για να ακυρώσει την υπουργική απόφαση Τζαβάρα.

Τα πρακτικά του ΚΑΣ, που εστάλησαν επισήμως στο Συμβούλιο της Επικρατείας και μονογράφονται από τη ΓΓ Πολιτισμού, περιλαμβάνουν δύο φράσεις που δεν είχαν ειπωθεί ποτέ στη δημόσια συνεδρίαση. Συγκεκριμένα, έχει προσθέσει στα λεγόμενά της τη φράση «ή αν δεν εξασφαλιστεί [σ.σ. το στρατόπεδο Παύλου Μελά], οποιοσδήποτε άλλος χώρος εντός ή εκτός εκτάσεων ΜΕΤΡΟ». Και παρακάτω, ότι δεν θα ξεκινήσουν εργασίες απόσπασης «εάν δεν εξευρεθεί άλλος χώρος κατάλληλος που να διατεθεί για το σκοπό αυτό». Φράσεις που, όπως βεβαιώνουν πολλοί από τους παριστάμενους, δεν ειπώθηκαν ποτέ. Αντιθέτως η ΓΓ Πολιτισμού επέμενε σταθερά ότι όλοι οι φορείς, ο Δήμος, ακόμη και ο Μητροπολίτης, έχουν συμφωνήσει στην παραχώρηση του στρατοπέδου Παύλου Μελά.

Το Συμβούλιο της Επικρατείας δεν πείθεται και η Επιτροπή Αναστολών αποφασίζει την αναστολή της Υπουργικής Απόφασης Τζαβάρα, θυμίζοντας στο ΥΠΠΟ τα αυτονόητα, δηλαδή ότι, σύμφωνα με τον Αρχαιολογικό νόμο, πριν αποφασιστεί οποιαδήποτε μεταφορά ενός τόσο σημαντικού μνημείου, θα έπρεπε να είχαν προηγηθεί πραγματικές μελέτες για τη διατήρηση στη θέση του κι ότι η απόσπαση επιτρέπεται μόνο αν δεν υπάρχει αποδεδειγμένα καμία άλλη λύση για την προστασία του μνημείου.

Ως απόρροια της απόφασης του ΣτΕ, μία ακόμη μαραθώνια συνεδρίαση του ΚΑΣ λαμβάνει χώρα στις 28/1/2014. Το θέμα αυτήν τη φορά τίθεται διαφορετικά: «Μελέτες ανάδειξης των αρχαιοτήτων» του σταθμού Βενιζέλου. Όμως, ο στόχος της ΓΓ Πολιτισμού παρέμενε ίδιος: σε όλη τη 12ωρη συνεδρίαση προσπάθησε με κάθε τρόπο να αποδείξει ότι δεν υπάρχει άλλη λύση από την απόσπαση, ακόμη κι αν τελικά αυτή ακολουθηθεί από την επανατοποθέτηση εντός του σταθμού… κάποτε! Η ΓΓ Πολιτισμού προσπάθησε, με κάθε δυνατό τρόπο και με λυσσαλέα αντίδραση σε όποιον διαφωνούσε, να εμποδίσει και την ανάθεση μελέτης για το αν είναι δυνατή ή όχι η κατασκευή του σταθμού χωρίς να αποσπαστούν οι αρχαιότητες σε ανεξάρτητο μελετητή. Ούτε και η πρόταση για ανάθεση ταυτόχρονων μελετών απόσπασης-επανατοποθέτησης, ώστε να εξασφαλιστεί η έγκαιρη επιστροφή των αρχαιοτήτων, είχε καμιά τύχη με τον τρόπο που χειραγώγησε τη συζήτηση στο ΚΑΣ. Εξαπέλυσε σκαιές επιθέσεις σε υπηρεσιακά στελέχη και μέλη του ΚΑΣ, στους φορείς που ζήτησαν παράσταση – μίλησε ακόμη και για πολιτική εκμετάλλευση του θέματος, και δεν ντράπηκε, μπροστά σε όλο το Συμβούλιο και τους έκπληκτους δημοσιογράφους, να δηλώσει ότι, ένα χρόνο πριν, είχε αναφερθεί το ενδεχόμενο να επανέλθουν οι αρχαιότητες στο σταθμό. Προς επίρρωση της τοποθέτησής της, μάλιστα, ανέγνωσε το σημείο από τα Πρακτικά του ΚΑΣ, το οποίο δεν μπορεί παρά να γνώριζε ότι είχε προστεθεί εκ των υστέρων. Δεν δίστασε επίσης, όταν το ΚΑΣ μετά από 12ωρη μαραθώνια συνεδρίαση, αποφάσισε να προχωρήσει σε αυτοψία, κάτι αυτονόητο για τέτοιας σημασίας μνημείο, να δείξει με κάθε δυνατό τρόπο τον εκνευρισμό της. Ενώ η συνεδρίαση ουσιαστικά είχε λήξει, επέτρεψε στον Διευθυντή της Αττικό Μετρό στη Θεσσαλονίκη Γ. Κωνσταντινίδη να προσέλθει και να «τρομάξει» τα μέλη του ΚΑΣ λέγοντας ότι η πρόσβαση στις αρχαιότητες δεν επιτρέπεται από… την Επιθεώρηση Εργασίας! Τελικά, επέβαλε αλλεπάλληλες ψηφοφορίες μέχρι να φτάσει στο «επιθυμητό» αποτέλεσμα, δηλαδή την έγκριση της απόσπασης (και της μελλοντικής επανατοποθέτησης), έστω και με την ισχνή πλειοψηφία του 8-7. Αναμένεται τώρα η διατύπωση της Απόφασης και το αν θα την υπογράψει ή όχι ο Υπουργός, δεδομένου ότι αποτελεί πάγια τακτική τα τελευταία χρόνια οι αποφάσεις που λαμβάνονται με οριακή πλειοψηφία να επιστρέφουν για επανεξέταση.

Ας ξαναγυρίσουμε λοιπόν στο ερώτημα της αρχής: τελικά για ποιον είναι «αποτελεσματική» η κα Μενδώνη; Η περίπτωση του Μετρό Θεσσαλονίκης είναι ενδεικτική. Όχι μόνο δεν υπερασπίστηκε τις αρχαιότητες, ή κάποιο «όραμα» διαχείρισής τους προκειμένου να αποκτήσει η πόλη έναν σημαντικό αρχαιολογικό χώρο και το Μετρό ένα σταθμό μοναδικό στην Ευρώπη, αλλά αντιθέτως δήλωσε ότι «δεν μπορεί το Μετρό να σέρνεται πίσω από τα αρχαία». Οι γνώστες λένε ότι ακόμα πιο ανύπαρκτη είναι η σχέση της με τον σύγχρονο πολιτισμό. Σε πρόσφατη ομιλία της στο συνέδριο «Χρηματοδοτώντας τη δημιουργικότητα» (στο πλαίσιο της ελληνικής προεδρίας της ΕΕ) δήλωσε ότι «ο πολιτισμός είναι οικονομία» και μίλησε για «χρηματοδότηση θεσμών που έχουν αποδεδειγμένα και αξιολογημένα κοινωνική προσφορά», κλείνοντας το μάτι στο φιλόξενο Μέγαρο, που πρόσφατα απαλλάχθηκε με δημόσιο χρήμα από χρέη 230 εκ. ευρώ. Σε μια εποχή που οι fast-track επενδύσεις και το ξεπούλημα της δημόσιας γης «σκοντάφτουν» σε αρχαιότητες, που το ΤΑΙΠΕΔ (του οποίου είναι θεσμικός σύμβουλος) ξεπουλά τον Αστέρα Βουλιαγμένης μαζί με τον αρχαϊκό ναό του Απόλλωνα Ζωστήρα και εποφθαλμιά την ακίνητη περιουσία του ΥΠΠΟ, μήπως ένας άνθρωπος προσδεμένος στη εξουσία, έτοιμος να διαστρέψει την πραγματικότητα και να απειλήσει όποιον έχει διαφορετική γνώμη, είναι τελικά ο «κατάλληλος για τη θέση»;

___

¹ Βλ. Θεόφιλος Τραμπούλης, «Η συστατική αντινομία του Μετρό», UNFOLLOW 15, Μάρτιος 2013
² Βλ. συνέντευξη στον Αγγελιοφόρο, 17/3/2013

ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ

Έφη Γιαννοπούλου

Η Έφη Γιαννοπούλου είναι μεταφράστρια και επιμελήτρια εκδόσεων. Ήταν υπεύθυνη πολιτιστικών του UNFOLLOW α...

Περισσότερα