Γεμίζοντας το τρύπιο μπουκάλι: H αδύνατη ανασυγκρότηση της Κεντροαριστεράς
Από την κρίση και μετά, η κατάρρευση του παραδοσιακού πολιτικού σκηνικού έχει προκαλέσει πολλές απόπειρες ανασυγκρότησης της Κεντροαριστεράς. Η τελευταία που εξελίσσεται, με επίκεντρο τη δημιουργία και την εκλογή αρχηγού σε ένα ενιαίο κόμμα της Κεντροαριστεράς, επιβεβαιώνει με τον τρόπο που γίνεται την υποψία ότι η Κεντροαριστερά δεν υπάρχει και ότι η μόνη ιδεολογική αρχή που πρυτανεύει είναι ένα οπορτουνιστικό «ο σώζων εαυτόν σωθήτω».
Στον Πανηγυρικό του, αυτή την ιδιότυπη μίξη αυτοβιογραφίας και μανιφέστου, ο Γκυ Ντεμπόρ θρηνεί σε ένα σημείο την απώλεια της ποιότητας των ποτών, αυτών των συντρόφων της καθημερινότητας που βοηθούσαν τον χρόνο να περνά: «Τα περισσότερα κρασιά, όλα σχεδόν τα οινοπνευματώδη και όλες οι μπύρες που μνημόνευσα εδώ, έχουν σήμερα χάσει εντελώς τη γεύση τους, κατ’ αρχήν στην παγκόσμια αγορά και έπειτα τοπικά. […] Τα μπουκάλια για να συνεχίσουν να πωλούνται έχουν διατηρήσει πιστά την ετικέτα τους και η ακρίβεια αυτή παρέχει τη διαβεβαίωση ότι μπορεί κανείς να τα φωτογραφίσει όπως ακριβώς ήταν, όχι όμως και να τα πιει. Ούτε εγώ ούτε οι άνθρωποι που έχουν πιει μαζί μου αισθανθήκαμε, οποιαδήποτε στιγμή, ενοχλημένοι από τις υπερβολές μας. “Στο συμπόσιο της ζωής”, υψηλοί συνδαιτυμόνες, τουλάχιστον εκεί, καθόμασταν δίχως έστω και μια στιγμή να σκεφτούμε ότι όλα όσα πίναμε τόσο σπάταλα δεν θ’ αντικαθίσταντο κατόπιν για εκείνους που θα έρχονταν πίσω από μας. Μέσα στο μεθύσι κανείς δεν φαντάστηκε ποτέ ότι θα μπορούσε να δει τα ποτά να εξαφανίζονται απ’ τον κόσμο πριν από τον πότη».1
Αυτή την εικόνα της εξαφάνισης του ποτού πριν από τον πότη ανακάλεσα τις τελευταίες μέρες, μετά τον ορυμαγδό των υποψηφιοτήτων για την ηγεσία του νέου κόμματος της Κεντροαριστεράς. Αυτό που ξεκίνησε ως ανανέωση της Δημοκρατικής Συμπαράταξης εξελίχθηκε σε μια μεγαλειώδη –ποια άραγε στον αριθμό τα τελευταία χρόνια;– απόπειρα ανασυγκρότησης της Κεντροαριστεράς. Η παρουσία της εμβληματικής για το φαντασιακό του χώρου παρουσίας του συνταγματολόγου Νίκου Αλιβιζάτου, επικεφαλής της επιτροπής που συντονίζει την εκλογή του νέου αρχηγού, απελευθέρωσε ένα οργασμικό δυναμικό συμμετοχής. Έτσι, πλάι στην αρχηγό της Δημοκρατικής Συμπαράταξης Φώφη Γεννηματά βρέθηκαν κι άλλοι πότες να διεκδικούν το μπουκάλι της Κεντροαριστεράς: ο Γιάννης Ραγκούσης, ο δήμαρχος Αθηναίων και μπροστάρης του «Μένουμε Ευρώπη» Γιώργος Καμίνης, ο Νίκος Ανδρουλάκης, ο Γιάννης Μανιάτης και, τελευταίος αλλά όχι έσχατος, ο ηγέτης του Ποταμιού Σταύρος Θεοδωράκης. Με τη συμμετοχή και του τελευταίου έχουμε εδώ ένα σπάνιο, για τα ελληνικά δεδομένα τουλάχιστον, φαινόμενο: την αυτοδιάλυση δύο κοινοβουλευτικών κομμάτων μπροστά στη δημιουργία ενός νέου, η φυσιογνωμία του οποίου θα προκύψει κατόπιν εορτής.
Τόσοι πολλοί πότες, λοιπόν, μαζεμένοι γύρω από το μπουκάλι της Κεντροαριστεράς. Το ζήτημα, όμως, είναι τι έχει μείνει σε αυτό το μπουκάλι. Αν ως Κεντροαριστερά εννοεί κανείς έναν χώρο με ιδεολογικό και αξιακό περιεχόμενο, μάλλον λίγα θα έχει να περιμένει. Ιστορικά αυτό που λογίζεται ως Κεντροαριστερά είναι η πολιτική και ιδεολογική έκφραση μιας συγκεκριμένης ιστορικής πραγματικότητας• αυτής του δυτικοευρωπαϊκού κράτους πρόνοιας που προέκυψε μεταπολεμικά, συνεπικουρούμενο από τη ραγδαία οικονομική ανάπτυξη.
Πάνω σε αυτή την υλική βάση αναπτύχθηκαν οι πολιτικοί φορείς των πεφωτισμένων αντιλήψεων που ήθελαν τον διάλογο ως βάση της επίλυσης διαφορών ανάμεσα στις κοινωνικές ομάδες – με το κράτος να μεσολαβεί ανάμεσα σε εργασία και κεφάλαιο, την κοινωνία των πολιτών να είναι ανεκτική και τα τυπικά δικαιώματα διευρυνόμενα ώστε να συμπεριλάβουν όλους τους κατοίκους, ιθαγενείς ή μη, ενός κοινωνικού σχηματισμού. Σε αντιπαράθεση με τις πιο δεξιές φιλελεύθερες δυνάμεις, που πρέσβευαν μια συνάρθρωση ελευθερίας της αγοράς και πατροπαράδοτων αξιών στον ιδιωτικό βίο, συγκροτήθηκε το ήπιο διπολικό σχήμα της εναλλαγής των κυβερνήσεων στη Δύση που εισήχθη με τις τοπικές ιδιοτροπίες και στην Ελλάδα.
Εδώ, λόγω θέσης στον πολιτικό χάρτη, το βάρος της έκφρασης της Κεντροαριστεράς έπεσε στο ΠΑΣΟΚ. Παρ’ όλη τη ριζοσπαστική ρητορική του, την αντι-ΕΟΚ και αντι-ΝΑΤΟ φρασεολογία, το ΠΑΣΟΚ πέτυχε να πραγματώσει την εθνική συμφιλίωση, έναν βαρύγδουπο όρο που ουσιαστικά σημαίνει την πρόσδεση ακριβώς στην ευρωπαϊκή κανονικότητα του κράτους πρόνοιας και της στοιχειώδους δημοκρατικής λειτουργίας.
Όμως, μετά τη νεοφιλελεύθερη ηγεμονία που ακολούθησε την κρίση του τέλους της δεκαετίας του 1970 όλα αυτά άρχισαν να αλλάζουν. Ήδη από την περίοδο του Τρίτου Δρόμου, των Νέων Εργατικών του Τόνι Μπλερ και του εκσυγχρονισμού, όπως εκφράστηκε αυτή η αλλαγή στα καθ’ ημάς, ήταν εμφανές ότι η Κεντροαριστερά μεταλλάσσεται ριζικά. Η τελευταία κρίση έριξε τη χαριστική βολή• αυτό που ως τότε ήταν ένα πρόβλημα ταυτότητας, πρόβλημα σοβαρό αλλά και λίγο πολυτελείας στον βαθμό που η εναλλαγή στην εξουσία ήταν στην ημερήσια διάταξη, έγινε πρόβλημα ύπαρξης• ο ίδιος ο χώρος κλονίστηκε συθέμελα. Αναβαπτισμένη ιδεολογικά μέσα στην κολυμβήθρα της τεχνολογίας του Ακραίου Κέντρου, του πιο ριζοσπαστικού στις επιπτώσεις του στη δημόσια σφαίρα φαινομένου των τελευταίων χρόνων, η Κεντροασριστερά ως άθροισμα πολιτικών προσωπικοτήτων βρέθηκε συμπιεσμένη ανάμεσα στην επελαύνουσα ριζοσπαστική Αριστερά και την παραδοσιακή Δεξιά που έχει το προνόμιο να απευθύνεται και σε φιλελεύθερα και σε λαϊκά ακροατήρια.
Έτσι ξεκίνησαν οι προσπάθειες για την ανασυγκρότηση της Κεντροαριστεράς. Συμβατική αρχή του εγχειρήματος αποτελεί η Πρωτοβουλία των 18 «Για την Ελλάδα, τώρα!». Το ρεπορτάζ επισήμαινε: «Οι περισσότεροι κινούνται πολιτικά στον λεγόμενο ευρύτερο προοδευτικό και εκσυγχρονιστικό χώρο και είναι γνωστές προσωπικότητες στον τομέα δραστηριότητάς τους – πανεπιστημιακοί, λογοτέχνες, νομικοί, οικονομολόγοι, κοινωνιολόγοι, φιλόλογοι κ.ά.».2 Οι προσωπικότητες αυτές απηύθυναν μια δημόσια πρόσκληση για τη συμμετοχή σε μια εκδήλωση με θέμα τις παθογένειες της ελληνικής κοινωνίας και την ανάγκη για την άρση τους. Στο κείμενο της πρόσκλησης διαβάζουμε: «Τους αμέσως προσεχείς μήνες, η χώρα μας κινδυνεύει να χάσει ό,τι κέρδισε με κόπο και θυσίες όλων των μεταπολεμικών γενιών. Σε τέτοιες στιγμές δεν είναι ώρα για απολογισμούς ούτε για απόδοση ευθυνών. Φρονούμε, αντίθετα, ότι πρέπει να βλέπουμε μπροστά. Αν και προέρχονται από διαφορετικούς χώρους, οι προσκεκλημένοι ομιλητές της παρούσας εκδήλωσης έχουν δώσει δείγματα ευθύνης και ανεξαρτησίας. Γι’ αυτό, οι υπογράφοντες τους ζητήσαμε, παραμερίζοντας για λίγο όσα τους χωρίζουν, να αναδείξουν κυρίως αυτά που τους ενώνουν και έχει ανάγκη ο τόπος. Για την Ελλάδα, τώρα!»3
Φωτογραφία: Μενέλαος Μυρίλλας / SOOC
Ανάμεσα στις 18 προσωπικότητες θα συναντήσουμε γνωστά ονόματα που θα κυριαρχήσουν στην ελληνική δημοσιότητα τα επόμενα χρόνια: από τους συνταγματολόγους Νίκο Αλιβιζάτο (υποψήφιο Πρόεδρο Δημοκρατίας αργότερα μετά από πρόταση του Ποταμιού, και σήμερα, όπως είδαμε, εγγυητή των διαδικασιών) και Σταύρο Τσακυράκη, μέχρι τον οικονομολόγο Αρίστο Δοξιάδη, τη φιλόσοφο Βάσω Κιντή κ.ά.
Η αποτυχία του εγχειρήματος δεν θα πτοήσει τους ανασυγκροτητές. Μια σειρά απόπειρες θα εκβάλλουν στο πιο θορυβώδες «κίνημα» της περιόδου προ του ΣΥΡΙΖΑ: στους «58». 58 «προσωπικότητες», όπως αυτοχαρακτηρίστηκαν, πολιτικοί, διανοούμενοι και καλλιτέχνες, συνυπέγραψαν μια πρόσκληση αναδημιουργίας του χώρου. Ποιου χώρου;
«Αυτός είναι ο νέος ρόλος της ιστορικής παράταξης της σοσιαλδημοκρατίας, της δημοκρατικής αριστεράς, του φιλελεύθερου κέντρου, όλου του κεντροαριστερού χώρου: Εθνική Ανασυγκρότηση –αλλαγή του κράτους και του παραγωγικού μοντέλου– νέα συμπόρευση της εθνικής αυτογνωσίας με τον προοδευτικό λαϊκό ευρωπαϊσμό».4
Σοσιαλδημοκρατία, δημοκρατική Αριστερά, φιλελεύθερο Κέντρο: μια μετάφραση σε αφηρημένη μορφή αυτών που ο Νικηφόρος Διαμαντούρος έλεγε με το όνομά τους: «ΚΚΕ εσωτερικού, σημιτικό ΠΑΣΟΚ, φιλελεύθερη ΝΔ».5 Αυτό, δηλαδή, που είναι το Ακραίο Κέντρο. Ένας ιδεολογικός αχταρμάς που συνενώνεται στη βάση μιας τεχνολογίας παραγωγής λόγου και πολιτικών.6
Αν και η υποδοχή των «58» υπήρξε ενθουσιώδης στο μικροκλίμα του χώρου, τροφοδοτώντας σειρά δημοσιευμάτων στα έντυπα που αισθάνονταν αλληλέγγυα με την προσπάθεια, από τον ΔΟΛ μέχρι τα free press, το εγχείρημα γρήγορα ξεθύμανε, καθώς κανένα από τα κόμματα που θα μπορούσαν να το αγκαλιάσουν με τις φτερούγες του δεν έδειξε να ενδιαφέρεται να αναλωθεί σε κουβέντα συμμαχιών και ενοποιήσεων. Άλλες εποχές, όπου η κυβερνητική αισιοδοξία περίσσευε.
Επίσης, βασική αιτία αυτής της εκπνοής υπήρξε η εμφάνιση του Ποταμιού στον πολιτικό χάρτη. Το Ποτάμι ως ο πολιτικός εκείνος φορέας που επαγγέλθηκε την «πολιτική χωρίς κομματικό παρελθόν» κατάφερε να παρουσιάσει το χαρμάνι που ευαγγελίζονταν οι επίδοξοι ανανεωτές της Κεντροαριστεράς στην καθαρή του μορφή.7 Η κενότητα του περιεχομένου, η pro homine θεμελίωση της καινοτομίας της πρότασης, ο μεσσιανισμός θα βρουν εδώ την έκφρασή τους χωρίς κανένα ιδεολογικό βαρίδι να φέρει αντίσταση. Το όνειρο μιας διαίρεσης δυνάμεων του καλού ευρωπαϊσμού, από τη μία, και του κακού αντιευρωπαϊσμού, από την άλλη, θα βρεθεί εδώ στη στοιχειώδη μορφή του.
Στην πραγματικότητα, ο ιδεολογικός πυρήνας αυτού που κάποτε αποκαλούνταν «Κεντροαριστερά» εκφράζεται σήμερα πλήρως από τον ΣΥΡΙΖΑ, που είναι ο μοναδικός εκφραστής της αδύνατης ισορροπίας ανάμεσα σε εργασία και κεφαλαίο με ειρηνικό τρόπο.8
Τι μένει τότε; Η προσπάθεια κυριαρχίας αυτού του ενδιάμεσου περιορισμένου χώρου με προοπτική την επιβίωση στο σκηνικό της επόμενης μέρας, όταν είτε ο ΣΥΡΙΖΑ είτε η ΝΔ χρειαστούν κάποιον σύμμαχο για τη συγκρότηση κυβέρνησης. Το αν ο μελλοντικός φορέας θα κινηθεί προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση θα εξαρτηθεί από τον τελικό νικητή, καθώς οι τάσεις που θέλουν να καταστούν κυρίαρχες περιλαμβάνουν από παλαιοπασόκους σοσιαλιστες, εκσυγχρονιστές έως και νεόφυτους «μενουμευρωπαίους», μίγμα, αν μη τι άλλο, εκρηκτικό.
Το γεγονός ότι εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με καμία ανασυγκρότηση, αλλά με μια οπορτουνιστική προσπάθεια σωτηρίας φαίνεται από τις ίδιες τις διαδικασίες. Με τα τωρινά δεδομένα έχουμε μια επιτροπή δεοντολογίας, η οποία αντλεί τη νομιμοποίησή της από το κύρος των προσώπων που την αποτελούν, κοινώς κυρίως του επικεφαλής της, του συνταγματολόγου Νίκου Αλιβιζάτου. Η επιτροπή αυτή θα εμπλουτιστεί και με εκπροσώπους των υποψηφίων, όσων και όποιων θα είναι τελικά, ώστε να ανακοινώσει τους κανόνες της διαδικασίας που θα ακολουθηθεί για την εκλογή του αρχηγού του νέου φορέα. Τη στιγμή που γράφονται τούτες οι γραμμές δεν είναι γνωστοί αυτοί οι κανόνες, ούτε επίσης το αν τα κόμματα και οι φορείς που θα συμμετάσχουν στο εγχείρημα θα διατηρήσουν την αυτονομία τους η όχι. Γεγονός όχι αμελητέας σημασίας, καθώς εμπλέκει συλλογικές διαδικασίες εντός των κομμάτων και εμπλοκή της εκλογικής βάσης σε ένα κομφούζιο που δείχνει καταρχάς τα οργανωτικά, με την ισχυρή έννοια του όρου, ζητήματα της όλης διαδικασίας.
Το σημαντικότερο ίσως από όλα αυτά τα ζητήματα είναι το θεμελιώδες πρωθύστερο του εγχειρήματος: το κόμμα να συγκροτείται μετά την εκλογή του ηγέτη του. Ένα ιδρυτικό συνέδριο που θα ακολουθήσει την εκλογή του ηγέτη αντιστρέφει τους όρους της αντιπροσώπευσης, δημιουργώντας εκείνο ακριβώς το πρόβλημα που η ιδεολογική αφετηρία των συμμετεχόντων θα έπρεπε να ήξερε: ότι η νομιμοποίηση του αρχηγού σε μια ασαφή εκλογική μάζα λαού θα υπονομεύει τις λειτουργίες του κόμματος, όπως αναλογικά ένας εκλεγμένος από τον λαό Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα επηρέαζε μία κυβέρνηση. Στην καλύτερη περίπτωση θα προκύψει μια δυαρχία όπου ο αρχηγός θα στέκεται ενώπιον των οργάνων με τη νομιμοποίηση ενός σώματος που δεν ταυτίζεται με αυτά.
Πηγή αυτών των οργανωτικών προβλημάτων είναι η προσωποκρατική βάση στην οποία κτίζονται οι διεργασίες.9 Όπως και η προηγούμενη, έτσι και αυτή η ανασυγκρότηση της Κεντροαριστεράς επιβάλλεται από τα πάνω, από τη δημιουργική κίνηση προσωπικοτήτων που αισθάνονται το βάρος της συγκυρίας και ως άλλοι μεσσίες προτάσσουν το λυτρωτικό τους όραμα. Εξ ου και ότι ο λόγος τους βρίθει κενών σημαινόντων. Ενώ η ως τούδε πρακτική τους συνδέεται με την εμφανή υποστήριξη των πρώτων μνημονιακών κυβερνήσεων, οι διακηρύξεις τους δεν συνιστούν απλώς την απολογία αυτών των πρακτικών, αλλά την αφηρημένη μετάφρασή τους σε κενά σημαίνοντα. Η «ελευθερία», η «δημοκρατία», η «ανάπτυξη», η Ευρώπη ως το «κοινό μας σπίτι», μια σειρά σημαινόντων που οι ανασυγκροτητές της Κεντροαριστεράς επιθυμούν να ηγεμονεύσουν όχι επιβάλλοντάς τους τη δική τους προνομιακή σημασία, αλλά αφήνοντάς τα ακριβώς κενά.
Για να επιστρέψουμε στην αρχική μας μεταφορά, αυτή του ποτού και των πότηδων, οι μεσσίες της κεντροαριστερής ανασυγκρότησης επιμένουν ότι γεμίζουν το μπουκάλι της μεγάλης προοδευτικής παράδοσης με λαγαρό κρασί. Στην πραγματικότητα το μόνο που εμφιαλώνεται εδώ είναι αέρας κοπανιστός, σαν εκείνη την αμπούλα με Αέρα Παρισιού που είχε κάνει δώρο ο Μαρσέλ Ντυσάν σε έναν αμερικανό φίλο. Το ποια εκδοχή κοπανιστού αέρα θα επικρατήσει θα εξαρτηθεί και από τις καιρικές συνθήκες της συγκυρίας. Σίγουρα πάντως το σίριαλ της Κεντροαριστεράς έχει ακόμα πολλά να μας προσφέρει, πόσο μάλλον που οι θέσεις της πολιτικής σωτηρίας δεν είναι και απεριόριστες.
___
1. Γκυ Ντεμπόρ, Πανηγυρικός, μτφ. Κώστας Οικονόμου, σ. 40, Ελεύθερος Τύπος, Αθήνα 1995
2. Βλ. «Πρωτοβουλία 18 πνευματικών ανθρώπων για την Ελλάδα τώρα!», newsbomb 13/1/2012, http://bit.ly/1LGRRYB.
3. Ό.π.
4. Βλ. http://bit.ly/1PI4RxN
5. Νικηφόρος Διαμαντούρος, Πολιτισμικός δυϊσμός και πολιτική αλλαγή στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης, μτφ. Δημήτρης Α. Σωτηρόπουλος, σ. 83, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2000
6. Για τον όρο «Ακραίο Κέντρο», βλ. ενδεικτικά: Αυγουστίνος Ζενάκος, Χρήστος Νάτσης, «Ο Νικηφόρος Διαμαντούρος, το Ακραίο Κέντρο και η Αριστερά», διαδικτυακή δημοσίευση UNFOLLOW 8/9/2015, http://bit.ly/23Bw9Pf• «Ο λόγος του Ακραίου Κέντρου: Από την κριτική της βίας στη δημοκρατία ως συμμόρφωση», διαδικτυακή δημοσίευση UNFOLLOW 13/12/2015, http://bit.ly/1SRtrkP• «Ριζοσπαστικό ή ακραίο; Το Κέντρο και η τεχνολογία του», UNFOLLOW 50 Φεβρουάριος 2016, http://bit.ly/2wft1yY.
7. Βλ. ενδεικτικά την ιδρυτική διακήρυξη, τρόπος του λέγειν, αφού ουσιαστικά πρόκειται για μία ομιλία του Σταύρου Θεοδωράκη http://bit.ly/1OPxIQF.
8. Βλ. Αυγουστίνος Ζενάκος, «Η Κεντροαριστερά έχει ανασυγκροτηθεί. Τη λένε ΣΥΡΙΖΑ», διαδικτυακή δημοσίευση UNFOLLOW 3/12/2013, http://bit.ly/2wQLmEi.
9. Για την Κεντροαριστερά ως χώρο ανακύκλωσης προσώπων σχολίαζε ήδη ο Θεόφιλος Τραμπούλης με αφορμή το κίνημα των «58». Βλ. Θεόφιλος Τραμπούλης, «Πρωτοβουλία για την κεντροαριστερά: η ελιά και η μούργα», διαδικτυακή δημοσίευση, UNFOLLOW 15/10/2013, http://bit.ly/2wGMHg9
