Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών: Η εκκλησία και η Χρυσή Αυγή
Η είδηση ότι η Χρυσή Αυγή είχε σχέσεις με επιφανείς μητροπολίτες δεν προκαλεί έκπληξη. Κι αυτό όχι μόνο επειδή «αποχουντοποίηση» στην Εκκλησία της Ελλάδος ουδέποτε έγινε σε ικανοποιητικό βαθμό, με αποτέλεσμα οι πεποιθήσεις πολλών λειτουργών της να ταυτίζονται με αυτές των φασιστικών μορφωμάτων, αλλά και επειδή η ίδια η δράση της ως «προκεχωρημένου φυλακίου του ελληνισμού» ευνοεί τη σύνδεση με την ακροδεξιά.
Το τελευταίο επεισόδιο στο κακογυρισμένο σήριαλ «Χρυσή Αυγή» ήταν το βίντεο που διέρρευσε από τη δικογραφία, με τον κατηγορούμενο Νίκο Μιχαλολιάκο να αναφέρεται, μεταξύ άλλων, σε προνομιακές σχέσεις του κόμματός του με συγκεκριμένους μητροπολίτες.
Μάλιστα έγιναν μια σειρά από σχόλια που δείχνουν ότι η σχέση δεν περιορίζεται στην απλή συμπάθεια, αλλά ενέχει πολλά και χρήσιμα ανταλλάγματα: χρήματα, ψήφους, υλική και πολιτική στήριξη. Οι μητροπολίτες που «παρήλασαν» στο λόγο του αρχηγού της Χρυσής Αυγής ήταν ο μητροπολίτης Πειραιώς Σεραφείμ, ο Μονεμβασίας και Σπάρτης Ευστάθιος, ο Θεσσαλονίκης Άνθιμος, ο Καλαβρύτων και Αιγιαλείας Αμβρόσιος, ο Κονίτσης Ανδρέας και ο αρχιεπίσκοπος Κύπρου Χρυσόστομος Β΄.
Η αλήθεια είναι ότι κανείς δεν έπεσε από τα σύννεφα ακούγοντας την είδηση. Άλλωστε, η Εκκλησία της Ελλάδας δεν έχει επιδείξει τα αντανακλαστικά ή, για να είμαστε πιο ακριβείς, το δημοκρατικό φρόνημα που θα περίμενε κανείς, καταδικάζοντας απερίφραστα τη Χρυσή Αυγή μέσα από κάποια συνοδική απόφαση, όπως πολλοί περίμεναν, την ίδια ώρα που συζητά για μύρια όσα ζητήματα, όπως την απερίφραστη καταδίκη του συμφώνου συμβίωσης. Είναι αλήθεια, επίσης, ότι η κοινή γνώμη θεωρεί την Εκκλησία ένα θεσμό συντηρητικό στον οποίο ταιριάζουν απόψεις εθνικιστικού χαρακτήρα. Όμως αυτό είναι το πρώτο επίπεδο ανάγνωσης. Στην πραγματικότητα, το ζήτημα του εθνικισμού είναι πολύ πιο βαθύ και αγγίζει τον ίδιο το θεσμό της Εκκλησίας στην Ελλάδα, όντας συνυφασμένο με τον τρόπο συγκρότησής του τα τελευταία πενήντα και πλέον χρόνια.
Από την πλευρά των θιγόμενων μητροπολιτών η απάντηση ήταν η αναμενόμενη. Ο ένας μετά τον άλλον προέβησαν σε δηλώσεις απόρριψης, μερικής ή ολικής, της σχέσης τους με τη Χρυσή Αυγή, είτε αυτοπροσώπως είτε μέσω των επίσημων «κύκλων» τους. Φυσικά, οι περισσότερες δηλώσεις ήταν (ομολογουμένως) έντεχνα πολιτικές, ώστε να κλείνουν το μάτι στο απαραίτητο ακροατήριο – μη μας περάσουν και για τίποτα «εβραιομπολσεβίκους»… Σε κάποιες περιπτώσεις, όπως στις δηλώσεις του Αμβρόσιου, η άρνηση της σχέσης του με τη Χρυσή Αυγή συνοδεύτηκε κι από μια δηκτική νύξη προς τον μητροπολίτη Σισανίου και Σιατίστης Παύλο, που έχει εξαρχής ταχθεί εναντίον της νεοναζιστικής συμμορίας.
Το γιατί δεν πείθουν οι εν λόγω μητροπολίτες είναι προφανές. Ο προηγούμενος δημόσιος βίος τους δεν υπήρξε ποτέ υπόδειγμα χριστιανικού λόγου αγάπης. Πολλοί από αυτούς είναι μπλεγμένοι σε μια σειρά εκκλησιαστικά σκάνδαλα και τις (αντίστοιχες) δίκες. Ο άλλος λόγος για τον οποίο δεν μας πείθουν είναι το παρελθόν τους: οι περισσότεροι αποτελούν πνευματικά αδέλφια στην πάλαι ποτέ κραταιά οργάνωση «Παναγία η Χρυσοπηγή», από τις ψήφους της οποίας είχε εκλεγεί και ο αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος στην κορυφή της Εκκλησίας της Ελλάδας. Να θυμίσουμε, άλλωστε, ότι στους εθνικιστικούς κύκλους ο Χριστόδουλος κυκλοφορούσε με το προσωνύμιο «Κεραυνός». Αν ξετυλίξουμε αυτό το κουβάρι προσεκτικά, θα δούμε ότι οι παλαιότεροι των μητροπολιτών (Άνθιμος, Αμβρόσιος, Ευστάθιος) έχουν σχέσεις με τη Χρυσοπηγή από τότε που ιδρύθηκε, με τις ευλογίες του συνεργάτη της Χούντας αρχιεπισκόπου Αθηνών Ιερώνυμου Α΄ και της δοτής «Αριστίνδην Συνόδου». Και κάπου εδώ οδηγούμαστε στο βασικό πρόβλημα.
Αποχουντοποίηση στην Εκκλησία της Ελλάδας δεν έγινε ποτέ – τουλάχιστον στο βαθμό που θα περίμενε κανείς, καθώς πολλοί ιεράρχες δεν έκρυψαν ποτέ την αγαστή τους συνεργασία με τους συνταγματάρχες. Οι μητροπόλεις που πληρώθησαν από την «Αριστίνδην Σύνοδο» της Χούντας, καθώς και όσοι «ιερωνυμικοί» μητροπολίτες κατάφεραν και επιβίωσαν από τις αλλαγές, απλώς κληροδοτούν τη θέση τους σε νέους μητροπολίτες παρόμοιας αντίληψης. Κάπως έτσι, για παράδειγμα, ο Άνθιμος θα καταλήξει το 2004 στη Θεσσαλονίκη, προκειμένου να αντικαταστήσει τον (αντιστοίχων αντιλήψεων) Παντελεήμονα Β΄. Σε όλο τον εσμό των φιλοχουντικών που μάζεψε γύρω της η Χρυσή Αυγή, ευλόγως δεν απουσιάζουν και οι αντίστοιχοι Μητροπολίτες. Ο Αμβρόσιος, για παράδειγμα, μετά το βίντεο και την κατακραυγή, έσπευσε να δηλώσει ότι δεν έχει σχέσεις με τον Ν. Μιχαλολιάκο, ξεχνώντας εύκολα ότι με τον αρχηγό της Χρυσής Αυγής και πλήθος οπαδών του βρέθηκαν μαζί στην κηδεία του χουντικού Ντερτιλή. Τότε που ο Παναγιώταρος έπαιζε μπαλωθιές.
Και πάλι, όμως, το θέμα δεν είναι μόνο οι ατομικές ιστορίες ή στάσεις των πρωταγωνιστών του δράματος. Υπάρχει ένα δομικό υπόβαθρο που διευκολύνει τη σύζευξη ιερέων και ακροδεξιάς, κι αυτό δεν είναι άλλο από την ίδια την τάση που υπάρχει στην Εκκλησία της Ελλάδας να αυτοπροσδιορίζεται κυρίως εθνικά και όχι γεωγραφικά, όπως θα άρμοζε σε μια ορθόδοξη Εκκλησία. Αν και η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει καταδικάσει πολλές φορές στη διάρκεια του 19ου αιώνα τον «εθνοφυλετισμό», δηλαδή τον εθνικισμό της εποχής που οδηγούσε τις Ορθόδοξες Εκκλησίες των υπό ίδρυση εθνικών κρατών στην απόλυτη αυτονόμηση, τα πράγματα άλλαξαν στην αυγή του 20ού αιώνα. Στο μεγαλύτερο μέρος του προηγούμενου αιώνα, η Εκκλησία ανέλαβε το ρόλο να αναπαράγει με συστηματικό τρόπο το εθνικό ιδεώδες της «ελληνορθοδοξίας» ως βασικό συστατικό συνοχής του ελληνικού κράτους. Στον 21ο αιώνα πλέον, το ζήτημα του εθνικισμού στην Εκκλησία επανέρχεται με νέο ένδυμα: επικαλούμενη μια συνθήκη περιορισμού της εθνικής ανεξαρτησίας ή επίθεσης από «ξένες δυνάμεις», η Εκκλησία πολύ συχνά διεκδικεί για τον εαυτό της το ρόλο του «προκεχωρημένου φυλακίου» του ελληνισμού. Σας θυμίζουν κάτι όλα αυτά; Φυσικά! Η ρητορεία της ακροδεξιάς, σύμφωνα με την οποία το «ελληνικό έθνος» απειλείται από τους μετανάστες ή τη Μέρκελ ή τον εξισλαμισμό της Ευρώπης, έρχεται εύκολα να αγκαλιάσει μια Εκκλησία που προσδιορίζει τον εαυτό της ως «προστάτη και κιβωτό» του ίδιου έθνους. Πρόσφατο παράδειγμα αυτού του αρρωστημένου σφιχταγκαλιάσματος αποτελεί η δημόσια παρέμβαση της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου για να μετέχει η Εκκλησία στη συγγραφή των σχολικών βιβλίων (παρότι βέβαια δεν επέδειξε αντίστοιχη διάθεση να «αγωνιστεί» κατά της μαζικής απόλυσης θεολόγων από το δημόσιο σχολείο).
Τελευταίο, αλλά όχι έσχατο, ένας ακόμη αρμός στο σφιχταγκάλιασμα Εκκλησίας και Χρυσής Αυγής είναι η σχέση που έχουν και οι δύο με το κυβερνητικό κέντρο. Παρά τις διάφορες δηλώσεις «ενόχλησης» για την κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει οι Έλληνες, τόσο η Εκκλησία, όσο και η Χρυσή Αυγή συναγελάζονται με την κυβέρνηση και σιγοντάρουν τους κυβερνητικούς χειρισμούς στην οικονομία, χωρίς να αρθρώνουν κάποια αντίσταση. Η Χρυσή Αυγή μάλιστα (μέχρι να πεταχτεί σαν την τρίχα από το ζυμάρι) βοήθησε και με κοινοβουλευτικές ψήφους τη Νέα Δημοκρατία σε θέματα εύνοιας προς εφοπλιστές και λοιπούς εργοδότες, ενώ η Εκκλησία σιωπά προκλητικά σε μια σειρά ζητημάτων – και, ως γνωστόν, η σιωπή είναι χρυσός.
Με τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι, ακόμα κι αν δεν στοιχειοθετηθούν στη δικογραφία, οι δεσμοί της Εκκλησίας με τη Χρυσή Αυγή υπάρχουν και θα είναι ισχυροί, όσο η Εκκλησία της Ελλάδας συνεχίζει να λειτουργεί ως αυτόνομος εθνικός μηχανισμός προβολής της «ελληνορθοδοξίας» – απομακρυνόμενη από την οικουμενικότητα της ορθόδοξης πίστης, στην οποία όλο και πιο σπάνια αναφέρεται. Όσοι υπάρχουν αυτές οι σχέσεις και όσο η Εκκλησία συνεχίζει να αποτελεί το δεκανίκι της ανάπηρης αυτής κυβέρνησης, τόσο πιο εύκολα θα αναπαράγεται σε όλες τις παραλλαγές του το «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών» και θα βρίσκονται συνεχώς πρόθυμοι να δουν σε δολοφόνους και εγκληματίες του κοινού ποινικού δικαίου «μια γλυκιάν ελπίδα για τον τόπο».
