Αγαπάς την Ευρώπη; Απόδειξη!
Την ώρα που τα ελλείμματα δημοκρατίας αλλά και πραγματικού «κοινωνικού προσώπου» της Ευρωπαϊκής Ένωσης εντείνονται, οι υπηρεσίες της απαιτούν όρκους πίστης στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα ακόμη και στις αιτήσεις για ερευνητική χρηματοδότηση.
Όπως όλοι γνωρίζουμε, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μακράν η πιο ελεύθερη και δημοκρατική δομή στον πλανήτη, με βαθιά πίστη και αφιέρωση στις μεγάλες ηθικές αξίες, στην ανεξαρτησία, στην καινοτομία και την πρόοδο της επιστήμης και εν γένει σε οτιδήποτε έχει αποκλειστικά θετικό ηθικό πρόσημο – από την Ιρλανδία και τα αλλεπάλληλα δημοψηφίσματά της μέχρι την εκτός ΕΕ Ουκρανία και τις πολιτικές δυνάμεις που η Ένωση ανοιχτά υποστηρίζει εκεί. Είναι ακριβώς σε ένα τέτοιο πλαίσιο που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η ρητή πρόβλεψη που περιλαμβάνει ο επίσημος οδηγός της Κομισιόν για την εκπόνηση αιτήσεων Marie Skłodowska-Curie Actions Individual Fellowships (IF), δηλαδή της βασικής, περίβλεπτης και μόνης μορφής προσωποπαγούς χρηματοδότησης της ΕΕ για νέους μεταδιδακτορικούς ερευνητές κάθε επιστημονικού πεδίου. Σύμφωνα με μια καινούργια, με αυτήν τη διατύπωση, προσθήκη στις οδηγίες για την εκπόνηση του Β΄ και βασικού Μέρους μιας αίτησης γι’ αυτήν την ερευνητική υποτροφία, «Η διάδοση της δράσης αποσκοπεί στο να αποδείξει τους τρόπους με τους οποίους η έρευνα, η κατάρτιση και η κινητικότητα συμβάλλουν σε μια ευρωπαϊκή “ Ένωση Καινοτομίας” και δικαιολογούν τις δημόσιες δαπάνες. Οφείλει να παρέχει απτή απόδειξη ότι η χρηματοδοτούμενη δράση προσθέτει αξία με το να δείχνει τον τρόπο με τον οποίο η ευρωπαϊκή και διεθνής συνεργασία έχει πετύχει περισσότερα από ό,τι θα ήταν δυνατό με κάθε άλλο τρόπο, ιδίως στην επίτευξη επιστημονικής αριστείας, συμβάλλοντας στην ανταγωνιστικότητα και, όπου χρειάζεται, στην επίλυση κοινωνικών προκλήσεων».1
Η υπογράμμιση δική μας. Φυσικά, η θέση ότι «η ευρωπαϊκή συνεργασία (δηλαδή η Ευρωπαϊκή Ένωση, μια πολιτική ένωση κρατών) έχει πετύχει περισσότερα από ό,τι θα ήταν δυνατό με κάθε άλλο τρόπο στην επιστημονική αριστεία και στην επίλυση κοινωνικών προκλήσεων» είναι μια απολύτως πολιτική θέση: δεν έχει και πολλά να κάνει με καθαυτήν την επιστημονική έρευνα. Αυτή την πολιτική θέση ο αιτούμενος οφείλει όχι μόνο να την ασπάζεται, αλλά και να τη διαδίδει μέσω της έρευνάς του (σε όποιο πεδίο και θέμα κι αν είναι, από τη νανοτεχνολογία μέχρι τη λογοτεχνία, από την κβαντομηχανική μέχρι τη θρησκειολογία…) παρέχοντας απτές αποδείξεις για του λόγου το αληθές. Η οφειλή και υποχρέωση αυτή είναι ρητώς καταγεγραμμένη στις οδηγίες για την αίτηση της σχετικής ερευνητικής χρηματοδότησης.
Δηλαδή, η δέσμευση για μια πολιτική θέση και για τη διάδοσή της και η περιγραφή για το πώς θα παρασχεθούν απτές αποδείξεις γι’ αυτήν την πολιτική θέση μέσα από την προτεινόμενη έρευνα συνιστoύν προϋποθέσεις για την αίτηση χρηματοδότησης, η οποία θα καταστήσει εφικτή την έρευνα σε οποιοδήποτε πεδίο.
Οφείλουμε να σημειώσουμε ότι τα παραπάνω δεν έχουν καμία απολύτως σχέση και δυνατότητα συγκρίσεως με την αυτονόητη προσδοκία ενός ερευνητικά χρηματοδοτικού οργανισμού ότι ο ωφελούμενος δεν θα στραφεί δημοσίως εναντίον του. Για τρεις λόγους: πρώτον, εδώ δεν μιλάμε για την προσδοκία να μη στραφεί κανείς ενάντια στον χρηματοδοτικό οργανισμό, αλλά για τη σαφή δέσμευση λήψης μια πολύ συγκεκριμένης, προκαθορισμένης θέσης και όχι μόνο της ενεργού διάδοσής της, αλλά και «απτής απόδειξής της»• αδιανόητη η σύγκριση. Δεύτερον, διότι εδώ μιλάμε για μια έγγραφη πρόνοια, όχι για έναν άγραφο νόμο• είναι απολύτως προφανές ότι, επί παραδείγματι, το Ίδρυμα Ωνάση δεν θα συμπεριελάμβανε ποτέ μια ρητή πρόβλεψη και δέσμευση για τη δημόσια (πόσο μάλλον πολιτική) θέση που οφείλουν να λαμβάνουν οι υπότροφοί του και τα συμπεράσματα στα οποία οφείλουν να φθάνουν• ε, για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το ίδιο πράγμα δεν είναι και τόσο προφανές καταπώς φαίνεται. Και τρίτον, διότι ακόμα κι αν ένας ερευνητικά χρηματοδοτικός οργανισμός αναμένει υπορρήτως μια κάποια συμφωνία του ωφελουμένου με αυτόν, στην περίπτωση που θα ερωτάτο ευθέως και δημοσίως εάν «θέτει οποιαδήποτε προαπαιτούμενα στη χρηματοδοτούμενη έρευνα / εάν προκαταλαμβάνει οποιαδήποτε από τα συμπεράσματά της», αυτονόητα θα απαντούσε με δυναμισμό αρνητικά, αν μη τι άλλο για την τιμή των όπλων και για τα ελάχιστα των προσχημάτων. Όμως, ο αιτούμενος μια Marie Skłodowska-Curie Actions Individual Fellowship οφείλει να καταδείξει εκ των προτέρων το πώς θα αποδείξει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση «έχει πετύχει περισσότερα από ό,τι θα ήταν δυνατό με κάθε άλλο τρόπο στην επιστημονική αριστεία και στην επίλυση κοινωνικών προκλήσεων» – όποιο, μα όποιο, κι αν είναι το θέμα της έρευνάς του. Δηλαδή, ας είναι σαφές ότι μιλάμε για κάτι πρωτοφανές.
Φωτογραφία: Αλέξανδρος Μιχαηλίδης / SOOC
Το πρόβλημα δεν είναι ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση κρατών έχει ως στόχο να προωθεί τον μύθο της και μέσα από την έρευνα – αν και ομολογουμένως το πράττει εξαιρετικά άτσαλα. Το πρόβλημα είναι ότι μιλάμε για την ίδια ΕΕ που διακηρύττει urbi et orbi ακριβώς ότι υπέρκειται τέτοιων στόχων και αναγκών, ότι την ενδιαφέρει κυρίως και πρωτίστως η δημοκρατία, η ελευθερία και, στην περίπτωση της έρευνας, η ανεξαρτησία, η απροϋπόθετη αριστεία και η καινοτομία, σε όλα εκείνα στα οποία διαπρέπει σε πρωτοφανή βαθμό. Όταν, λοιπόν, η ίδια αυτή Ένωση φωράται να θέτει ως προϋπόθεση της έρευνας την οποία χρηματοδοτεί την απόδειξη της συγκλονιστικής ανωτερότητάς της και να ζητεί από τον εκάστοτε αιτούμενο να αποδείξει το πώς θα αποδείξει αυτήν την πολιτικότατη θέση σε ένα ευρύτερο ακροατήριο για να δει εάν θα χρηματοδοτήσει την έρευνά του, τότε δεν μπορούμε παρά να αναφερόμαστε σε ανηλεές —ή μάλλον αποκαλυπτικό— πέναλτι. Το ερώτημα δεν είναι βέβαια εάν η έρευνα στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι «πιο ανεξάρτητη», «πιο ελεύθερη» και «πιο ασφαλής» απ’ ό,τι η έρευνα σε χώρες που δεν εγείρουν αυτές τις αξιώσεις• το ερώτημα είναι κατά πόσον ευθυγραμμίζεται η κατάσταση της έρευνας με την επαγγελλόμενη εικόνα ασύγκριτης ανεξαρτησίας, ελευθερίας και ασφάλειας που η ίδια η ΕΕ προβάλλει για τον εαυτό της, ιδίως υπό το φως κωμικών γραφειοκρατικών διατυπώσεων όπως η υπό συζήτηση.
«Μα πώς κάνεις την τρίχα τριχιά για μια φρασούλα;» «Μια φρασούλα» εδώ, «μια φρασούλα» εκεί, αυτό που αντιπαραβάλλεται ως σημαντικό είναι ότι η ΕΕ δεν έχει σε καμία περίπτωση φτάσει να είναι τόσο αυταρχική όσο συγκεκριμένες άλλες χώρες – οπότε έχουμε μια μετατόπιση από το «είναι όαση ελευθερίας και δημοκρατίας» στο «δεν έχει σε καμία περίπτωση τα ελλείμματα ελευθερίας και δημοκρατίας που έχουν άλλοι», άλλωστε γιατί να ενοχλεί το αμερικανικό Γουαντάναμο όταν έχει υπάρξει επί της υφηλίου Άουσβιτς; Συμπερασματικά, η νέα υπερασπιστική θέση της ευρωπαϊκής οάσεως είναι ότι δεν πειράζει το πόσο τρέφει τα ελλείμματα δημοκρατίας της –ή άλλα ελλείμματά της, όπως στην προκειμένη περίπτωση– στον βαθμό που συνεχίζει να μην είναι βέβαια συγκρίσιμη με άλλες περιοχές του πλανήτη. Δηλαδή, μέχρι εκεί δεν πειράζει, *εκεί* να μη φτάσουμε! – καλλιεργώντας παράλληλα ακωλύτως τη μεγαλοπρεπή και αψεγάδιαστη ευρωπαϊκή μας αφήγηση.
Πάντως, η Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών έχει ήδη αποδείξει πέραν πάσης αμφιβολίας ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση «έχει πετύχει περισσότερα από ό,τι θα ήταν δυνατό με κάθε άλλο τρόπο στην επιστημονική αριστεία και στην επίλυση κοινωνικών προκλήσεων», απ’ ό,τι θα ήταν ανθρωπίνως δυνατό θα προσέθετα, οπότε δεν καταλαβαίνω γιατί αυτό χρειάζεται εκ νέου κατάδειξη σε κάθε –μα κάθε– αίτηση ατομικής ερευνητικής χρηματοδότησης νέων επιστημόνων.
___
1. European Commission – The EU Framework Programme for Research and Innovation – Horizon 2020 – H2020 Programme Guide for Applicants Marie Sklodowska-Curie Actions Individual Fellowships (IF), Version 1.5, 19 May 2017, σ. 36, http://bit.ly/28JXczl – Πρωτότυπο απόσπασμα: “Communication of the action aims to demonstrate the ways in which the research, training and mobility contribute to a European ‘Innovation Union’ and account for public spending. It should provide tangible proof that the funded action adds value by: showing how European and international collaboration has achieved more than would have otherwise been possible, notably in achieving scientific excellence, contributing to competitiveness and, where relevant, solving societal challenges”.
